Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Síða 42

HALLDÓR BJÖRN RUNÓLFSSON
menn með mönnum. Eflaust tengist slíkur félagslegur þrýstingur hverju
einu sem við tökum okkur fyrir hendur og víst er að snemma beygist krókur-
inn. Þannig er það algeng umkvörtun mæðra á öldum ljósvakans að börn
þeirra verði að ganga í svokölluðum merkjafatnaði ef þau eiga að komast hjá
einelti. Það nægir ekki að vera vel klæddur ef fatnaðurinn er ekki af réttri teg-
und.
Eins dugar það skammt að hafa málverk hangandi á vegg ef það er ekki af
þeirri gerð, eða eftir þann listamann sem hópurinn - í þessu tilviki einn eða
annar markhópur falsaranna - hefur komið sér saman um að sé verðugt
stöðutákn og vottur um sameiginlegt tryggðarband einstaklinganna innan
hópsins. Það er auðvelt að skella sér á lær og brigsla slíkum starfsfélögum,
reglubræðrum eða kunningjum um einbert snobb, en málið er mun flókn-
ara eins og dæmið um merkjafatnaðinn sannar. Það er ekki til sá hópur,
starfsstétt eða kunningjavettvangur sem ekki kemur sér saman um táknrænt
viðmið, hegðunarmynstur og samskiptareglur sem arta sig á hefðbundnum
grundvelli manndómsvígslu og svardaga, eins og slíkir eiðar mótuðust í ætt-
arsamfélagi fornaldarinnar. Hver sá sem er svo skyni skroppinn að halda að
hann sé undanþeginn slíkum ákvæðum hefur einfaldlega ekki litið í eigin
barm til að átta sig á hvaðan venjur hans og atferli koma.
Það hvílir með öðrum orðum sú krafa á ákveðnum hópum íslendinga að
þeir eignist málverk eftir einn eða fleiri áðurnefndra listamanna ef þeir vilja
standa sig gagnvart meðbræðrum sínum. Vandinn er sá að framboðið á mál-
verkum eftir eldri kynslóðir íslenskra listamanna er orðið næsta takmarkað.
Flest bestu verk þeirra eru fyrir löngu komin á söfh, opinber eða annað,
þangað sem einhverjir liðnir ættfeður hófu að safna verkunum fyrir óra-
löngu. Frammi fyrir þessari raunalegu staðreynd reynist púkanum auðvelt
að draga fram pípu sína og spila það falska lag sem færir menn af vegi skyn-
semi og skýrrar hugsunar langt inn í myrkviði svika og gervispámennsku.
Menn sjást ekki fyrir, og þeir gleyma gjarnan þeirri gullnu reglu að hverri
kynslóð er ætlað að styðja við bakið á listamönnum sinnar samtíðar. Kaup á
listaverkum eru nátengd þeirri hugsjón að menn upplifi sig sem mótendur
tímanna sem þeir tilheyra en séu ekki svo uppteknir af fortíðinni að þeir
hafni menningu samtíðar sinnar.
3. Aðeins dauðir listamenn eru góðir listamenn
Það var viðkvæðið hjá landnemum villa vestursins á ofanverðri 19. öld að
„eini væni Indíáninn væri dauður Indíáni“. Þetta viðkvæði virðist hægt að
yfirfæra á íslenskan listmarkað, því gróskan í listaverkakaupum okkar er
mestöll einskorðuð við löngu látna listamenn. Það versta við slíka skipan
32
www.malogmenning.is
TMM 2000:1