Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Síða 55

ALVARLEGAR SAMRÆÐUR
grímu á andlitinu, já jafnvel konu sína og börn. Og einmitt þetta með
börnin er hræðilegast af öllu, Nóra.
NÓRA: Hvers vegna?
HELMER: Vegna þess að svona lygafár smitar útfrá sér og sýkir allt
heimilið. Hver andardráttur barna á slíku heimili er mengaður vísi að
einhverju illu. (155)
Þessi tvö síðustu dæmi úr samræðum Nóru og Helmers eru e.t.v. þau
skýrustu og áhrifamestu í verkinu um samræður sem klárlega snúast um
eitthvað annað en blasir við á yfirborðinu. Af draugslegri nákvæmni svefn-
gengils er komið við undirliggjandi viðfangsefni verksins, leyndarmál Nóru,
þótt það sé ekki rætt. Því fer þó fjarri að þetta séu einu dæmin um tvíræðar
samræður í verkinu. Öðru nær. Dæmin blasa alls staðar við. í fyrsta þætti
segir Helmer t.d. við Nóru:
Jæja, hafðu þín litlu jólaleyndarmál fýrir þig, Nóra mín sæl. Þau koma
hvorteð er í ljós í kvöld þegar kveikt verður á jólatrénu, býst ég við.
(127)
Þetta gengur effir nokkuð nákvæmlega þótt með öðrum hætti sé en Helmer
hugði.
Annað athyglisvert dæmi er þegar Nóra segir frú Linde frá dagdraumi sín-
um um ríkan, dauðvona aðdáanda sem muni nefna hana og hana eina í
erfðaskrá sinni (138). Að gefnu tilefni leggur Nóra ríka áherslu á að þetta sé
einungis dagdraumur. Smám saman verður lesandanum þó ljóst að lýsingin
gæti átt við um Rank lækni. Hann er ríkur, dauðvona, aðdáandi Nóru sem
vill fórna lífi sínu fýrir hana. Raunar vekur frú Linde athygli á þessu síðar
(160-61) og Nóra þarf að fullvissa hana um að Rank sé ekki maðurinn í
dagdraumum hennar.
Af öðrum dæmum má nefna svar barnfóstrunnar þegar Nóra spyr hana
hvernig hún hafi getað látið barn sitt til vandalausra: „Fátæk stúlka sem hefur
hrasað má þakka fyrir [að fá góða vist og góða aðila til að hugsa um barnið]“
(158). Auðvelt er að snúa þessum orðum upp á Nóru sjálfa því þótt hún sé
ekki fátæk af peningum áttar hún sig smám saman á því hversu andlega fá-
tæk og óreynd hún er. Flestar samræður Nóru og Helmers eru tvíræðar. „Þú
[Torvald] verður að fórna þér algjörlega fyrir mig í kvöld“ (179), segir hún
við hann í þriðja þættinum og hann samþykkir það umsvifalaust. Og stuttu
síðar segir hann: „En elsku besta Nóra, þú dansar eins og þú eigir lífið að
leysa“ (180). Hún svarar einfaldlega með orðunum: „Égáþað líka“, en hann
tekur þau ekki bókstaflega. Helmer veitir því heldur ekki sérstaka athygli er
Nóra segir að hann muni verða frjáls þegar hún hafi dansað tarantelludans-
inn sinn (181).
TMM 2000:1
www.malogmenning.is
45