Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Page 72

RÓBERT H. HARALDSSON
fórna sér fyrir hana oghins vegar þeirri veiku („útópísku") von að þau hjónin
muni hittast í framtíðinni sem frjálsir jafningjar.
Þótt Nóra noti orðið „hið undursamlega" þegar hún ræðir við frú Linde
um þann möguleika að einhver muni taka á sig sök hennar, þurfum við ekki
nauðsynlega að skilja hið undursamlega svo að það felist í því að einhver taki
sök hennar á sig! Vissulega virðist þessi túlkun blasa við sérstaklega ef við
erum föst í þvi að skoða verkið sem rökræðu um inntak ákveðinna siðferði-
legra viðhorfa. En við verðum að skoða orð Nóru í samhengi við þá tvíræðni
sem einkennir allt leikritið og þá fyrrnefndu gjá sem er á milli orða og at-
hafna Helmers. Mikilvægt er einnig að minnast þess að Helmer er þegar bú-
inn að lýsa því yfir við Nóru að hann sé nógu sterkur til að bjóða samfélaginu
birginn, hann muni taka allt á sig (166). Við getum því allt eins skilið merk-
ingu hins undursamlega hjá Nóru sem von um það að einhver, sem þegar er
búinn að lýsa því yfir að hann muni taka á sig sökina, muni standa við orð
sín.33 Hið undursamlega þarf því ekki að merkja athöfn af ákveðnu tagi
(fórnarathöfn) heldur hitt að athafnir og orð fari saman, að gjáin milli orða
og viðfangsefnis hafi verið brúuð, að samræður þeirra hjóna verði alvarlegar.
Það er þessi von sem er næstum því kæfð í brjósti Nóru við leikslok þegar
hún segist ekki trúa á neitt undursamlegt. Hún hefur séð í gegnum orðagjálf-
ur Helmers og hún hefur áttað sig á því að hennar eigin orð hafa stundum
verið sama marki brennd og hans. Framan af skortir orð Nóru ekki síður al-
vöru en orð Helmers. Hér má nefna dagdraum hennar um Rank lækni, hug-
leiðingar hennar um að hafa ekki viljað ónáða föður sinn, óbeinar vísanir á
leyndarmálið og margt fleira. Nóra segir líka að þau hjónin hafi aldrei skipst
á alvarlegu orði um alvarleg efni og beinir ásökunum sínum þannig að þeim
báðum, ekki honum einum. Og skilningur hennar á þeim orðum sem hún
hefur sjálf notað breytist. Framan af hefur hún t.d. orðið „ókunnugur“ um
menn eins og Krogstad, þá sem hafa aðra samfélagsstöðu en hún, en í lok
verksins segist hún ekki geta eytt annarri nóttu í húsum ókunnugs manns,
ekki tekið við neinu frá ókunnugum manni. Eiginmaður hennar sem í aug-
um samfélagsins stendur henni næst og hún ætti, samkvæmt viðteknum
skoðunum, að þekkja best, er henni algerlega ókunnugur. Orðið „ókunnug-
ur“ fær þannig persónulega merkingu sem þó er fullkomlega skýr og í skilj-
anlegu samhengi við fyrri notkun þess í leikritinu.34
í lok verksins spyr Helmer Nóru hvort hann geti aldrei orðið annað en
ókunnugur í hennar augum. Svar hennar er upphaf síðustu orðaskipta
þeirra hjóna:
NÓRA: [...] Æ, Torvald, þá yrði hið undursamlegasta að gerast -
HELMER: Segðu mér hvað þetta undursamlegasta er!
62
www.malogmenning.is
TMM 2000:1