Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Blaðsíða 88

BALDUR HAFSTAÐ
Ögrandi storkun Höddu Pöddu á bjargbrúninni minnir mjög á stúlkuna í
Valshreiðrinu;4 og tveir einbeittir viljar í Dúnu Kvaran eiga sér furðu mikla
samsvörun í smásögu Einars. I báðum smásögunum birtist þörfin til að ná
valdi á annarri mannveru og sigra - í nálægð ógnvænlegra hamra.
En endalokin í Dúnu Kvaran eru eins og í Barni náttúrunnar. Ástin sigrar;
tilfinningar haturs og eigingirni láta í minni pokann.
Ekki þarf að efast um að Laxness hafi lesið bæði Dúnu Kvaran5 og Höddu
Pöddu. Sambandið við síðarnefnda verkið felst meðal annars í því að kven-
persónurnar fara einar að klettunum á vit sælla minninga. Þá má minna á
hlutverk hnífsins í báðum verkum. Laxness fer aðra leið með hnífinn og læt-
ur Randver kasta honum frá sér og Huldu finna hann löngu síðar. Leit Huldu
að hnífhum á sér samsvörun í leitinni að perlubandi Hrafnhildar. Um Huldu
má segja að í henni sameinist eðli systranna í Höddu Pöddu, tryggð Hrafn-
hildar og rándýrseðli Kristrúnar. Um tengsl Laxness við Dúnu Kvaran mætti
taka fram að hér sem oftar beitir hann sínum „öfugu forteiknum“: Dúna er í
upphafi sögunnar eins og Hulda í Barni náttúrunnar hefði viljað verða: víð-
förul heimskona.
En skyldleiki Huldu við stúlkuna í Valshreiðrinu er þó mun nánari, ekki
síst vegna þess að þær stöllur eru óaðskiljanlegur hluti náttúrunnar og sveit-
arinnar; Dúna er aftur á móti eins og gestur í sveitinni þrátt fyrir þá fullyrð-
ingu í upphafi og sögulokum að fuglarnir hafi sungið nafn hennar. Dúna las
þar Jean-Christophe og fitlaði við veiðistöng að sið sportveiðimanna. Hún
var „líkneski“ en náttúran og dalurinn fótstallur hennar (381). Og það var
ekki hin safaríka og ósnortna náttúra í sveitinni sem „streymdi í kvaki og
angan inn um gluggann“ hennar (390). Það var náttúran utan við sjúkrahús-
ið í Reykjavík.
Hver er þá niðurstaðan af þessari athugun? Vissulega eru björg og hamrar
hluti íslenskrar náttúru sem allir þekkja. Sviðsetning sögu við slíka staði er
því ekki tiltakanlega frumleg en áreiðanlega heillandi viðfangsefhi. Hitt er
greinilegt að þau verk, sem hér voru nefnd, kallast á. Glímt er við svipaðar
hugmyndir í þeim öllum þó útfærslur séu breytilegar. Um listrænan árangur
hinna þriggja höfunda á þessum tiltekna vettvangi má að sjálfsögðu deila þó
margt styðji þá skoðun að sá sem fyrsta tóninn gaf hafi náð áhrifamestum
hljómi. En Kamban kemur óneitanlega inn á sviðið eins og hressandi storm-
sveipur. Og Laxness sýnir strax í þessari fýrstu skáldsögu sinni að hann kann
þá list að beita „öfugum forteiknum".6
78
www.malogmenning.is
TMM 2000:1