Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Síða 93

TÖFRARAUNSÆI í ÍSLENSKUM SAMTÍMASKÁLDSÖGUM
nýtt hugtak yfir fantasíu eða fantasían nýtt hugtak yfir töfraraunsæi? Eru
þetta ekki bara ólík orð notuð um sama fýrirbæri?
Til þess að komast að því verður litið á nokkrar skilgreiningar á töfraraun-
sæi.
Ástæðan fýrir því að ég tók Isabel Allende sem dæmi er sú að flestir tengja
hugtakið við suður-amerískar bókmenntir og rithöfunda frá þeim heims-
hluta. Þar eru ffemstir í flokki þeir Gabriel Garcia Marques, Julio Cortazar,
Carlos Fuentes og Jorge Luis Borges sem allir öðluðust heimsfrægð á árun-
um 1960 til 1970 ogí kjölfarþeirrakom Isabel Allende. Hugtakið var þannig
upphaflega eingöngu notað um suður-amerískar bókmenntir en er nú orðið
alþjóðlegt hugtak
Skilgreiningar
Hugtakið töfraraunsæi var fýrst notað af Þjóðverjanum Franz Roh árið 1925.
Hann notaði það upphaflega til að skilgreina hóp expressjónískra málara.
Það sem Roh flokkaði undir töfraraunsæi voru einfaldlega málverk þar sem
raunverulegir hlutir voru tengdir saman á hátt sem ekki féll undir það sem í
daglegu tali kallast raunsæi. Roh ályktaði t.d. að með sínar fljúgandi kýr félli
Chagall undir töfraraunsæi vegna þess að raunverulegu fýrirbæri var þar
umbreytt í draumkennt ástand4.
Ekki eru allir sammála um hver hafi verið fýrstur til að nota hugtakið
töfraraunsæi í tengslum við bókmenntir, en benda má á nöfn eins og José
Antonio Portuondo sem notar og túlkar hugtakið á mjög svipaðan hátt og
fræðimaðurinn Angel Flores.5
Flores segir að í töff araunsæi flæði tíminn án nokkurra takmarkana og að
hið óraunverulega birtist okkur sem raunveruleiki. „Töfraraunsæið er list
hins óvænta“ segir Flores. Þegar lesandinn hefur samþykkt umbreytinguna
frá hinu venjubundna til þess óraunverulega gengur sagan rökrænt upp.
Sagan er aldrei bundin á klafa lýrísks tilfinningavaðals eða ónauðsynlegs
barokkstíls, heldur halda höfundar sig fyrst og ffemst við raunveruleikann.
Lesandinn þarf bara að samþykkja einstaka undarlegan atburð, það dular-
fúlla sem alltaf er að gerast í lífinu. Og sögupersónur eru heldur aldrei
undrandi á því sem gerist. Þær taka öllum óvæntum uppákomum sem sjálf-
sögðum og eðlilegum og ekki er heldur reynt að kafa ofan í sálarlíf persóna
eða leita að sálffæðilegum skýringum.6
Ég hallast nokkuð að skilgreiningu Flores því hún passar til dæmis ágæt-
lega við Hús andatina eftir Allende. Þar er til dæmis sagt ffá hinni skyggnu
Clöru sem færir til húsmuni með hugarorkunni einni saman og segir fyrir
TMM 2000:1
www.malogmenning.is
83