Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Side 101

TÖFRARAUNSÆI í ÍSLENSKUM SAMTÍMASKÁLDSÖGUM
dimmt, kalt og drungalegt. Lesandinn veit aldrei almennilega hvort hann er
staddur í miðjum draumi Sigríðar, sem sefur meira eða minna alla bókina
eða allt þar til í lokin að hún hreinlega deyr, eða hvort upplifun hans er hroll-
kenndur raunveruleikinn. Eða er lesandinn kannski staddur í draumi Daní-
els? Er veðurdumbungurinn og látlaust regnið í sögunni martröð hans? Það
sem ýtir undir þessa túlkun er að í lok sögunnar blundar Daníel og vaknar
síðan rennsveittur eftir „martraðir fullar af fjúkandi dropum og blásandi
vindum“19. Er sagan kannski öll eða að hluta til martröð sem hann er nú loks
að vakna frá?20 Slíkar spurningar kvikna vissulega við lestur bókarinnar, þ.e.
lesandinn hikar og upplifir efa. Veðurgnýrinn ýtir undir efasemdir hans og
ruglar hann í ríminu, skil dags og nætur eru óljós og við slík skilyrði er hætt
við að skilningarvitin bregðist og ímyndunaraflinu vaxi fiskur um hrygg, rétt
eins og gerðist í myrkrinu í torfbæjunum forðum daga.
Raunsær lesandi myndi e.t.v. túlka söguna þannig, þ.e. skella skuldinni á
myrkrið og fáfræðina en ég tel að sögu Einars beri að skoða á annan hátt.
Hvernig er arfurinn vakinn til lífsins? Yfirleitt birtist hann okkur í brota-
kenndum myndum og þá kannski fyrst og síðast í gegnum frásagnir söðla-
smiðsins af hrakningum og ofurmennum. Söðlasmiðurinn situr í miðju
ffásagnarinnar eins og sögumenn gerðu gjarnan og miðlar hlustendum af
óþrjótandi sagnabrunni sínum. Það sem hins vegar greinir sögumann Einars
ff á hinum fornu sögumönnum er að úrvinnsla Einars er írónísk. Hinn forni
sögumaður er fullur visku og hann hjálpar áheyrendum að skilja hlutverk
sitt og stöðu í heiminum. Hann leiðbeinir, upplýsir og ffæðir og færir rök
fyrir því að maðurinn geti nálgast sjálfan sig í gegnum fortíðina. Sögur hans
eru rökfastar með upphafi, miðju og endi og fá áheyrandann til að hugsa,
skilja og skilgreina21. Sögur söðlasmiðsins eru af allt öðrum toga. Þær flæða
hver inn í aðra án upphafs, endis eða skiljanlegra skírskotana og áheyrenda-
hópurinn er skilinn effir í fullkomnu ráðaleysi. Þegar áheyrendur dirfast að
spyrja út í smáatriði til að glöggva sig betur á frásögninni svelgist söðla-
smiðnum á ölinu og hann reiðist.
Sögur hans eru ekki til fróðleiks, þær eru samhengislaust fylleríisröfl sem
fullnægir aðeins athyglisþörf sögumannsins. Áheyrendur þurfa ekki að
skilja, þeir eiga bara að hlusta.
Á yfirborðinu felur ferðalag söðlasmiðsins inn í fortíðina í sér tilraun til að
nálgast rætur mannsins og sameiginlegan arf en þegar allt kemur til alls eru
aðstæður óreiðukenndar og áheyrendur engu nær. Þannig eru sögur söðla-
smiðsins algjör merkingarleysa og sýna lesandanum fram á hversu langt
fólkið sem Einar lýsir er komið frá uppruna sínum, frá hafmu og jörðinni
sem nærir það. í stað þess að finna merkingu í fortíðinni og færa hana yfir til
nútímans, eins og algengt er í töfraraunsæi, snýr Einar dæminu við. Með
TMM 2000:1
www.malogmenning.is
91