Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Síða 116

RITDÓMAR
þannig lifandi fram, og sumt af því er
nýstárlegt. í ljós kemur t.d. að Jónas var
miklu meiri náttúrufræðingur en menn
hafa oft gert sér grein fyrir, hann hafði öll
háskólapróf sem hægt var að taka í þeirri
grein, hann þekkti þær kenningar sem þá
voru í umferð, hafði sínar skoðanir á
þeim, og athuganir hans á þessu sviði
stóðu ekki að baki því sem þá var best
gert. Það er því engan veginn undarlegt,
að Jónas skuli lengi vel hafa litið á sig
fyrst og ffemst sem náttúrufræðing. En
jafhffamt verður það skýrt hve vísindin
og skáldskapurinn eru nátengd hjá
Jónasi: hvort tveggja stuðlar að því að
skerpa sýn hans á náttúrunni á báðum
sviðum, vísindin efla myndauðgi skálds-
ins og náttúrufræðingurinn skoðar
landslag og jarðlög með skáldlegu inn-
sæi. Það er ekki síst kostur á verlci Páls
Valssonar, að hann fléttar hugleiðingum
um ýmis helstu kvæði Jónasar haglega
inn í frásögnina, og beitir samhenginu til
að varpa á þau ljósi. Eins og hann tekur
fram í eftirmála fetar hann að þessu leyti
í fótspor Hannesar Péturssonar, sem olli
tímamótum í rannsóknum á kveðskap
Jónasar með bók sinni „Kvæðafylgsni“.
Mat Páls Valssonar á erfiðari hliðun-
um í lífi Jónasar finnst mér vera mjög
nærfærnislegt og sannfærandi. Það hefur
löngum verið vitað að skáldið var ölkært,
og á íslandi náði drykkjan sennilega há-
marki í Austurlandsferðinni miklu sum-
arið 1842. En þrátt fyrir það var þessi
ferð, eins og Páll sýnir rækilega fram á,
vísindalegt afreksverk, og það er alls ekk-
ert undarlegt né ótrúlegt við það. Hér má
minna á það sem einu sinni var sagt um
rithöfunda sem voru að drekka frá sér
ráð og rænu á knæpum Montparnasse á
fjórða tug þessarar aldar: sá mikli
bölvaldur sem áfengið var kom þó ekki í
veg fyrir að þeir gætu skrifað hinar merk-
ustu bækur - fram á fimmtugsaldur. Því
drykkjuskapur hefur sitt ákveðna ferli.
Nú var Jónas tæpra 35 ára í Austurlands-
ferðinni, þrátt fyrir heilsuleysið hafði
hann tvímælalaust ennþá þann andlega
kraft sem þarf til andlegra iðkana og
áfengið megnar eklci ennþá að yfirbuga,
og þess vegna er ekkert því til fyrirstöðu
að hann hafi verið sauðdrukkinn á ferð í
blágrýtislögunum og eigi að síður gert
hinar merkustu jarðfræðiathuganir í
leiðinni. Vera má að meir hafi farið að
síga á ógæfuhliðina hjá Jónasi þau tæp
þrjú ár sem hann átti síðan ólifuð í Dan-
mörku, en þá hljóta þó að hafa skipst á
skin og skúrir, því veturinn 1843-1844
lifði hann eins og blómi í eggi í Sórey, og
sitthvað afrekaði hann á þessum árum
sem hefur ekki dregið úr orðstír hans. En
Jónas dó 37 ára og náði því ekki þeim
aldri sem skipti sköpum í ferli skáldanna
fordrukknu á Montparnasse, þeim aldri
þegar áfengið fer að bera sköpunarkraft-
inn ofurliði. Það er gersamlega tilgangs-
laust að velta því fyrir sér hvernig æfi
Jónasar hefði orðið, ef hann hefði lifað
þann örlagatíma, því lífssiglingu manna
fýlgja oft hinar undarlegustu kúvending-
ar. Ekki verður annað séð en að Páll hafi
endanlega flett hulunni af æfilokum
Jónasar og banameini, og hefur þar við
að styðjast rannsólcnir sérfróðra manna.
Dauði hans átti sér eðlilegar orsakir, og
þar er titurvillan aukaatriði.
Á eina vídd æfisögunnar finnst mér
rétt að minnast sérstaklega. í frásögninni
af lífi Jónasar í Kaupmannahöfn rekur
Páll ýmis tengsl hans við strauma og
stefnur í menntalífi Danmerkur á þess-
um tíma og dregur stundum fram
merkileg atriði, - þótt mér finnist
kannske fulldjarft að tengja kvæði Jónas-
ar „Grátittlingurinn“ frá 1843 við rit sem
Soren Kierkegaard birti tæpu ári seinna
og nefndist „Skrekkur og skjálfti"
(„Frygt og bæven“). Það kemur víða
ffam að danskir andans jöfrar þessa tíma
voru fáir og lifðu í einangruðum heimi,
106
www.malogmenning.is
TMM 2000:1