Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Síða 128

RITDÓMAR
sem fóru fyrir brjóstið á mönnum hér á
landi. Þar mætti raunar nefna til sögunn-
ar ýmsar heimildir sem Áhlén virðist vera
ókunnugt um. Þann 15. apríl 1954 birtist
t.d. í Morgunblaðinu „Skeyti til Jóns
Leifs“ frá „ffænku“ hans, Gróu á Leiti:
Ég vona, að þú sért enn með réttu ráði,
þótt reynslan bendi á annað, litli snáði;
sem fífl þú skrifar skeyti um allan heim
til skemmtunar og eftirlætis þeim
er aðeins vilja hafa þig að háði.
Því vil ég líka láta þig fá skeyti,
og legðu nú þinn sauðarkoll í bleyti:
Er nokkuð satt í því, sem heyrt ég hef
um heiðarleik í sambandi við STEF -?
Þín fyrirmynd og frænka,
Gróa á Leiti.
Það er sem betur fer liðin tíð að stærsta
dagblað landsins birti nafnlaus níðkvæði
um íslensk tónskáld. En vilji menn tala
um „mótbyr“ er hans kannski helst að
leita í lágkúrulegum árásum sem þessari,
og vekur þá óneitanlega athygli að hér
skuli ekki vikið einu orði að tónlist Jóns.
Enda voru verk Jóns ætíð flutt hér á landi
eftir því sem tök voru á, jafnvel þótt ekki
hafi allir verið á eitt sáttir um ágæti henn-
ar. En það gefur jafnframt auga leið, að
þegar tónsmiður, búsettur á íslandi síð-
ustu 23 ár ævinnar, er svo skeytingarlaus
um allar ytri aðstæður að hann semur
hvert stórvirkið á fætur öðru fyrir stórar
hljómsveitir og risakóra, er næsta hjákát-
legt að tala um „mótbyr“ þótt sum verkin
hafi ekki heyrst fyrr en nú á síðustu
árum, eftir því sem íslensku tónlistarlífi
hefur vaxið fiskur um hrygg. Auk þess
virðist Áhlén sjálfum vera ljóst, að and-
streymið var hluti af listamannsímynd
Jóns, og því að nokkru leyti hans eigin
hugarsmíð. A.m.k. segir hann á einum
stað í bókinni að „yfirlætisleg sjálfsmynd
Jóns sem misskilins tónskálds og snill-
ings“ hafi reynst foreldrum hans „þung í
skauti og var þeim og honum eilíft
misldíðarefhi“(bls. 151).
Því má heldur ekki gleyma, þótt Áhlén
geti þess ekki í bók sinni, að Jón Leifs átti
sér alltaf öflugt lið málsmetandi manna á
íslandi. Hann er líklega eina hérlenda
tónskáldið sem stofhað hefur verið um
sérstakt „félag“, stofnsett árið 1932 til að
„styðja opinberar útgáfur á verkum Jóns
Leifs og síðar opinberan flutning þeirra“,
undir árvökulum augum Kristjáns Al-
bertssonar og fleiri góðvina Jóns. Helstu
listamenn þjóðarinnar gengu hvað eftir
annað fyrir skjöldu og töluðu máli hans.
Jóhannes Kjarval kallaði þau Jón og
Annie „Genies" í Reykjavíkurblöðunum
á þriðja áratugnum, og í lofgrein sinni um
Jón, „Um þjóðlega tónlist“ (1935) komst
Halldór Laxness eftirminnilega að orði:
„Það snjalla í fari Jóns Leifs er þetta: hann
hefurheyrtíslenskatóna [...] Hannhefur
fundið íslensk tónstef, sem við þekkjum
öll, því þau leynast í okkar eigin brjóstum,
hvers og eins; hann hefúr ennffemur gert
merkilegar tilraunir til að byggja yfir þau
stílhrein listaverk í stóru sniði, með
heimsbrag". Þessi orð eru öðru fremur til
marks um einstaka skarpslcyggni skálds-
ins, því þegar þau voru rituð hafði Jón
Leifs ekki stundað tónsmíðar að ráði
nema í áratug, og átti enn ósamin öll sín
stærstu verk. Þegar öllu er á botninn
hvolft á því „mótbyrinn“ minna skylt við
tónverkin sjálf en við hina flóknu skap-
gerð mannsins að baki þeim, og einmitt
þess vegna verður öll umfjöllun þar að
lútandi að taka persónu listamannsins til
gaumgæfilegrar athugunar. Það er stór
galli á þessari bók að Áhlén skuli ekki
fjalla um skapferli Jóns á ítarlegri hátt. Sé
bókin skoðuð vel má finna á stangli
lýsingar sem fróðlegt hefði verið að safha
á einn stað og vinna betur úr. Samkvæmt
Áhlén var Jón hrokafullur, með ofmat á
sjálfum sér (bls. 30), hann skorti þolin-
mæði (bls. 31), var ffekur og síngjarn (bls.
118
www.malogmenning.is
TMM 2000:1