Dagblaðið Vísir - DV - 26.11.2010, Blaðsíða 29

FÖSTUDAGUR 26. nóvember 2010 UMRÆÐA 29
„Mér þykir það
leitt, en land-
ið þitt er ekki
til,“ sagði landa-
mæravörðurinn
í Minsk þegar
hann ringlaður
og svolítið afsak-
andi loksins leit
upp úr pappír-
unum sínum.
Ég hafði stoltur
slengt íslenska
vegabréfinu á af-
greiðsluskenkinn þegar röðin kom
að mér eftir um það bil tveggja tíma
bið. Þetta var árið 1997 og Ísland var
bókstaflega týnt. Samt hafði mér ver-
ið send sérstök vegabréfsáritun til
Kaupmannahafnar þar sem ég bjó,
en ég var þá í nefnd á vegum Evrópu-
ráðsins sem – í einhverju bjartsýnis-
kasti alþjóðlegra blýantsnagara – átti
að stuðla að lýðræðisþróun í æsku-
lýðsstarfi í ríkum Austur-Evrópu. En
semsé, þrátt fyrir að vera þarna í op-
inberum erindagjörðum fyrir gler-
fína alþjóðastofnun var mér ekki
hleypt inn því að landið mitt fannst
ekki í skjalafeninu.
Hvíta-Rússland gleymdist
Mér verður stundum hugsað til
þessa, því að svo virðist sem að
Hvíta-Rússland sé nú nánast öll-
um gleymt. Við lok Kalda stríðsins,
þegar Berlínarmúrinn var rifinn
niður í beinni útsendingu að kveldi
9. nóvember 1989 braust fögnuð-
ur út um Evrópu, enda fólu jarð-
hræringarnar í sér fyrirheit um að
endir yrði bundinn á tvískiptingu
álfunnar og að harðstjórn komm-
únista í Austur Evrópu væri lokið.
Við héldum það líka, þegar að við
gengum um gráar götur Minsk og
stóru torgin sem Stalín lét leggja,
að harðstjórnin og aflokunin væru
aðeins eftirhreytur kommúnism-
ans sem tíminn myndi sjá um að
aflétta. Raunin hefur eiginlega orð-
ið þveröfug. Við stórmerkilega end-
urreisn Austur-Evrópuríkja und-
anfarna tvo áratugi hefur heilt ríki
gleymst: Hvíta-Rússland sat eftir
þegar Sovétríkin liðuðust í sund-
ur árið 1991 og þar ríkir enn harð-
stjórn einræðisherrans Alexand-
ers Lukashenko sem lætur eins og
Ráðstjórnarríkin lifi enn. Landið er
harðlokað, andstæðingar forsetans
eru ýmist fangelsaðir eða hverfa og
framleiðsluþættirnir eru nánast all-
ir í opninberri eigu.
Við sátum í leðursætinu okkar í
Lufthansa-vélinni þegar hún lenti
í Minsk og brá svolítið þegar hún
sveigði og beygði ótt og títt á flug-
brautinni en út um gluggann mátti
sjá holur í malbikinu á stærð við
jarðsprengjugýga. Svo var okkur
smalað út í gula rútu en gat í gólfinu
á stærð við körfubolta olli því að út-
blásturinn kom allur inn í vagninn
og hafði nánast svæft mannskap-
inn þegar loks var komið að flug-
stöðinni. Með aðstoð tuttugu doll-
ara seðils tókst mér á endanum að
sannfæra landamæravörðinn um
að sjá í gegnum fingur sér með það,
að landið mitt væri ekki til.
Hættu að fá laun
Á eina hóteli borgarinnar þar sem út-
lendingar máttu gista var vegabréfið
tekið tekið í vörslu opinbers starfs-
manns áður en okkur var sleppt út
undir vökulu auga staðfasts eftir-
litsmanns sem fylgdist með hverju
fótmáli hópsins. Við höfðum ekki
gengið mörg skref þegar einkenn-
isklæddur maður krafðist greiðslu
og benti á bilað götuljós máli sínu
til stuðnings. Einn dollar á mann og
málið var dautt. Svona var það við
önnur hver gatnamót. Lögreglan var
eiginlega eina opinbera starfsemin
sem hafði verið einkavædd. Meira
en tíu prósent landsmanna störfuðu
við löggæslu þegar ríkið einn dag-
inn hætti að greiða þeim laun. Lifðu
eftir það á sektum sem þeir klóruðu
út úr vegfarendum. Við sáum fljótt
að menn með klassískar rússahúfur
voru vanalega látnir í friði svo við tók
leit að hattabúð. Okkur var þó eilítill
vandi á höndum því ekki tíðkaðist að
merkja húsnæði svo ómögulegt var
að vita hvort innan dyra væri versl-
un, veitingahús, skrifstofa eða bara
heimili einhvers. Fyrst var farið að
tilteknum afgreiðsluskenk og fengið
að máta. Þegar rétt stærð var fundin
var gefin út nóta sem maður afhenti
í greiðslubás nokkru frá og loks var
farið með kvittunina á þriðja stað-
inn þar sem húfan var afhent við
viðhöfn. Fyrirkomulagið var vænt
að því leyti að maður kynntist mörg-
um.
En ekki varð okkur svo mjög
ágengt við lýðræðisuppbygginu í
æskulýðssamtökum í Hvíta-Rúss-
landi og síðan hefur sífellt hallað
undan fæti hjá fólkinu sem þarf að
búa við harðræði duttlungarfulls
harðstjóra. Ég kann enga skyndi-
lausn á því en í dag ætla ég að setja
upp húfuna góðu en hún er eiginlega
sú eina sem almennilega ver mitt
laskaða höfuð fyrir íslenskum vetr-
arkulda.
Týnda landið
EIRÍKUR
BERGMANN
stjórnmálfræðingur skrifar
Við sáum fljótt að menn með
klassískar rússahúfur
voru vanalega látnir í
friði svo við tók leit að
hattabúð.
KJALLARI
Um helgina
hitti ég tvær
vinkonur,
aðra banda-
ríska, hina
breska, sem
höfðu ákveð-
ið að hittast
á miðri leið,
það er að
segja í Reykja-
vík. Það er
táknrænt fyrir
vináttu þeirra
að önnur vinnur við að hanna flug-
móðurskip fyrir breska flotann.
Floti hennar hátignar, sem vann
orrustuna um Atlantshafið en tap-
aði þorskastríðunum, á í miklum
fjárhagskröggum þessa dagana.
Hann er með tvö ný flugmóður-
skip í byggingu og heitir annað
þeirra Prince Charles, en á skrif-
stofunni er pottur í gangi um það
hvort skipið verði tilbúið áður en
Kalli verður kóngur og það verði
þá réttnefnt.
Breski flotinn réð heimshöfun-
um allt frá 18. öld og fram að seinni
heimsstyrjöld, en þá tóku Banda-
ríkjamenn við. Eitt af hlutverkum
flotavelda, annað en að verja hags-
muni heimalandsins, er að halda
sjóræningjum í skefjum. Það er til
marks um dvínandi veldi Banda-
ríkjanna að sjóræningjar eru nú
farnir að láta á sér kræla í fyrsta
sinn í einhverjum mæli síðan á 18.
öld. Í fyrsta sinn síðan Bretland hóf
að ráða höfunum eru stórveldin
farinn að missa yfirráð yfir skipa-
leiðunum, með öllum þeim glund-
roða sem slíku fylgir.
Breskir feður og bandarískar
mæður
En það eru fleiri breytingar í sam-
skiptum engilsaxnesku stórveld-
anna. Alveg síðan í seinni heims-
styrjöld hefur Bretland reynt að
leika hlutverk sem stórveldi í
heiminum undir skjóli Bandaríkj-
anna. Er þetta bein afleiðing af
stefnu Churchills í seinni heims-
styrjöld. Sjálfur var hann afkvæmi
samvinnu Breta og Bandaríkja-
manna, móðir hans var bandarísk
en faðir hans breskur. Churchill
gerði sér grein fyrir að hlutverk
Bretlands sem heimsveldi eitt og
sér heyrði sögunni til, því leit hann
til Bandaríkjanna sem samstarfs-
aðila. Á meginlandinu fóru Frakk-
ar aðra leið þegar veldi þeirra hóf
að dvína, þeir litu svo á að besta
leiðin til að viðhalda áhrifum sín-
um væri með náinni samvinnu
við Þýskaland og stofnun Evrópu-
sambandsins. Bretland gekk í Evr-
ópusambandið árið 1973, en hefur
alltaf verið minni þátttakandi í því
en hinn svokallaði fransk-þýski öx-
ull sem er þungamiðja þess. Stefna
Bretlands hefur því í meginatrið-
um verið óbreytt.
Blair, Bush og Hitler
Bandaríkin og Bretland hafa ekki
alltaf verið samstíga. Bretar studdu
ekki Bandaríkjamenn í Víetnam
með beinum hætti og Bandarík-
in hjálpuðu Bretlandi ekki við að
endurheimta Falklandseyjar. Eigi
að síður hefur samvinna þeirra
á milli oftast verið náin, og tekur
gjarnan það form að Bretland styð-
ur Bandaríkin í stríðsrekstri þeirra.
Líklega náði samstarf þeirra há-
punkti í stríðum þeirra á fyrsta
áratug 21. aldar, að minnsta kosti
þeim mesta síðan í seinni heims-
styrjöld. Samlíkingunni var oft
beitt, Saddam Hussein var hinn
nýi Hitler, og Blair og Bush því
hinir nýju Roose velt og Churchill.
Tony Blair virtist kunna vel við sig
í hlutverkinu sem nokkurs konar
sendiherra Bush til heimsins og
reyndi að ljá stefnu hans mannlegt
andlit. Bretar fundu til máttar síns,
þó að mátturinn væri að mestu
Bandaríkjanna megin.
Kyrrahafsforsetinn
Það er erfitt að sjá að Bretar hafi
hagnast mikið á þessari stefnu til
lengri tíma litið. Stríðin hafa verið
gríðarlega kostnaðarsöm, en í stað
þess að skila Bretlandi meiri áhrif-
um á heimsvísu hafa áhrif þeirra
þvert á móti dvínað. Jafnvel sam-
band þeirra við Bandaríkin hefur
ekki styrkst. Obama hefur kallað
sjálfan sig „fyrsta Kyrrahafsforseta
Bandaríkjanna,“ sem hlýtur að telj-
ast móðgun í garð Breta. Persónu-
leikarnir skipta einhverju máli, rétt
eins og Churchill leit að einhverju
leyti á Bandaríkin sem móðurland
sitt lítur Obama í átt til uppeldis-
stöðva sinna í Indónesíu. En fyrst
og fremst er þetta spurning um
hagsmuni, og Bandaríkin fara æ
meira að líta til Asíu þar sem rís-
andi stórveldi eins og Kína og Ind-
land munu eiga stóran þátt í mótun
heimsins á 21. öld.
Bretland hefur enn öflugan
her, þann besta í Evrópu og einn
þann tæknivæddasta í heimi. En
það er ólíklegt að þeir hafi efni á
að viðhalda honum til lengdar,
enda erfitt að sjá að þeir hafi mikla
hagsmuni af hernaðarútgjöldum
sínum. Aukið varnarsamstarf við
Frakka nýlega er ef til vill dæmi
um það sem koma skal, þó að nýtt
Kóreustríð gæti breytt stöðunni
eitthvað. Karl fær ef til vill sitt flug-
móðurskip, en Vilhjálmur getur
ekki verið jafn viss.
Hin endanlegu endalok
breska heimsveldisins
KJALLARI
STEFÁN Í HERINN
n Gárungarnir segja að þegar hafi
verið leitað til Stefáns Pálssonar
sagnfræðings um að gegna stöðu
safnstjóra á her-
safninu í Keflavík
sem Steingrímur
J. Sigfússon vill
koma á laggirn-
ar. Stefán er sem
kunnugt er sér-
fræðingur í her-
setu og hernámi
á Íslandi. Hann
er atvinnulaus um þessar mundir
en hann stýrði sem kunnugt er safni
Orkuveitu Reykjavíkur þar til honum
var sagt upp fyrir skemmstu. Stefán
er einn þekktasti hernaðarandstæð-
ingur Íslands.
PÍREYG Í FARSÍMA
n Áhugamenn um beinar útsend-
ingar frá Alþingi hafa tekið eftir því
að Jóhanna Sigurðardóttir forsæt-
isráðherra rýnir
gjarnan píreygð
í farsíma. Ein-
hverjir telja að
þetta eigi sérstak-
lega við þegar um
fyrirspurnir til
forsætisráðherra
er að ræða. Telja
þeir sömu að þá
sé fuglaáhugamaðurinn og aðstoðar-
maður Jóhönnu, Hrannar B. Arnars-
son, að leiðbeina yfirboðara sínum
um svör við erfiðum spurningum. En
nú er sagt að sjónarhorni myndavél-
arinnar hafi verið breytt þannig að
Jóhanna sjáist ekki lengur. Stein-
grímur J. Sigfússon sé í nærmynd en
aðeins sjáist í öxlina á Jóhönnu.
HÓTANA-HEIÐAR
n Heiðar Már Guðjónsson, útrás-
arvíkingur og krónusérfræðingur,
er ekki hress með að vera ýtt út úr
kaupunum á Sjó-
vá. Á dögunum
hótaði hann DV
málsókn í mörg-
um löndum en
nú hótar hann
að fara í mál við
Seðlabankann.
Það er reyndar
dálítið skondið
í því ljósi að Seðlabankamenn töldu
jafnvel ástæðu fyrir lögreglu að fara
ofan í krónubrask Heiðars sem nú
gengur undir nafninu Hótana-Heið-
ar.
TENGDAPABBI
VÍKINGSINS
n Heiðar Már Guðjónsson útrás-
arvíkingur á gott skjól í mörgum
íslenskum fjölmiðlum. Þar ber hæst
Moggann og
Fréttatímann
sem gleypa í sig
hrátt allt sem
krónubraskarinn
segir. Sérstakir
stuðningsmenn
hans eru smá-
fyglin á amx.is
sem hafa þetta
til málanna að leggja: „Sú spurning
vaknar hvort tilefni sé til fyrir Fjár-
málaeftirlitið að rannsaka tengslin
milli Seðlabanka Íslands og DV.“ Þess
ber þó að geta að Björn Bjarnason,
tengdafaðir víkingsins, er talinn
stýra penna smáfuglanna á amx.is á
köflum. Skýrir það væntanlega mik-
inn áhuga á málum Heiðars.
SANDKORN
VALUR
GUNNARSSON
rithöfundur skrifar
Obama hefur kallað sjálfan sig
„fyrsta Kyrrahafsforseta
Bandaríkjanna,“ sem
hlýtur að teljast móðg-
un í garð Breta.