Dagblaðið Vísir - DV - 20.04.2012, Blaðsíða 34

34 Viðtal 20.–22. apríl 2012 Helgarblað
Lærði af frumbyggjum
Hann hefur heimsótt fjölda landa í
öllum heimsálfunum og í Ekvador
hefur hann ferðast með fjölskyldu
sinni og meðal annars siglt á ein-
trjáningum í dýpstu frumskógum
landsins. Ari Trausti telur náttúruna
gera okkur að betri manneskjum og
segist hafa lært ýmislegt af vináttu
sinni við frumbyggja Ekvador.
„Það er svo að við verðum betri
manneskjur með nægri tengingu við
náttúruna. Mín reynsla af frumbyggj-
um er góð. Ég er búinn að fara níu
ferðir til Ekvador, flestar með Maríu
og Helgu, dóttur okkar, og á þar vini.
Þegar maður horfir á fólk sem er
samstiga náttúrunni þá skilst manni
ýmislegt.
Hjá þessu fólki er það eðlilegur
hluti af lífinu að vera í tengslum við
náttúruna og það er kyrrð og ró yfir
því. Það er oftast í jafnvægi.
Það er stundum sagt um kitsjúa í
Ekvador að þeir séu svo hógværir að
það hálfa væri nóg en það er veru-
lega góður eiginleiki finnst mér.
Réttu mér höndina,“ segir Ari
Trausti skyndilega og biður blaða-
mann að heilsa sér með handabandi.
Blaðamaður rekur höndina snagg-
aralega fram á alíslenskan máta og
Ari Trausti rétt tekur í hana, laflaust
og varfærnislega.
„Svona heilsa þeir,“ segir hann
„Þeim finnst það ógnandi þegar tekið
er í höndina og hún hrist. Þeim finnst
það merki um yfirgang þannig að
þeir rétt snerta hendur fólks og draga
sína til baka. Þetta er svolítið sérstakt
en segir rosalega mikið. En þetta er
um leið töff fólk. Við höfum ferðast
með frumbyggjum inn í frumskóg-
ana. Til dæmis siglt á eintrjáningum
við erfiðar aðstæður. Fólkið er harð-
gert og mjög kunnáttusamt; veit um
ótrúlegustu hluti og bjargar sér í einu
og öllu en sýnir um leið af sér djúp-
stæða ró og yfirvegun. Þarna höfum
við líka kynnst þeirri náttúrutrú sem
kallast shamanismi.“
Komist í hann krappan
Ari Trausti hefur nokkrum sinnum
komist í hann krappan á ferðalögum
sínum og í ísklifri á Vörðutindi hrap-
aði hann 200 metra. „Ég hef til dæm-
is kynnst flugóhöppum, meðal annars
lent beint á flugvélarnefið, rifbeins-
brotnað í falli niður bratta brekku, ein-
hverja 200 metra, þegar við vorum af
klífa ófarna leið á Vörðutind fyrir aust-
an. Þetta var rennsli á miklum hraða
niður snarbratta snjó- og ísbrekku.
Við höfum sérstaka tækni til að hægja
á og stöðva svona fall og það tókst eft-
ir dágóða ferð. Það voru ísbungur sem
ollu mari og rifbeinsbrotinu. Rifbeins-
brot eru sár en það er ekkert hægt að
gera og maður klárar ferðina, grettir í
framan og fer hægt yfir.
Nú síðast sleit ég upphandleggs-
sin í uppgöngu á Kilimanjaro í janúar
síðastliðnum. Það gerðist á niðurleið
eftir frábæra stund meða risaútsýni
á tindinum. Ég féll við þegar stór
steinn valt og rak hægri handlegginn
í hraunklett með hvasst horn. Sinin
small. Þetta var flott ferð með vin-
um og kunningjum og nokkrum er-
lendum fjallamönnum. Ekkert varð
að gert, ég lauk ferðinni hjálparlaust
enda handleggurinn dálítið nothæf-
ur og fékk bestu meðferð hér heima.
Er byrjaður að ná upp fyrri styrk.
Geri það með lyftingum sem ég hef
stundað lengi. Ég er með fermingar-
drengshandlegg núna miðað við það
sem áður var en það horfir til bóta.
Á meira en 40 ára ferli hefur samt
fátt alvarlegt gerst, þegar á heildina
er litið, og áhuginn aldrei minnkað
en vissulega hef ég lært varkárni og
svo hafa annir og breyttar áherslur
gert að verkum að ferðamynstrið
og fjallaklifrið hefur breyst hjá mér.
Miklu færri ferðir en stundum lang-
ar. Ég er í mjög góðu lagi, eins og sagt
er,“ segir hann og brosir.
Hægðir á veðurkortinu
Þótt sérsvið Ara Trausta sé jarðfræði
og jarðeðlisfræði hefur hann kom-
ið mun víðar við og frætt almenn-
ing um ýmislegt á sviði vísinda.
Hann hefur fjallað um stjörnufræði,
orku- og umhverfismál, nýsköpun og
tækni. Hann leggur upp úr að gera
umfjöllun um flóknustu efni auð-
skiljanleg á skemmtilegan máta og
margir Íslendingar þekkja hann af
skjánum. Hann sagði veðurfréttir í
fjölda ára.
„Ég sagði Íslendingum frétt-
ir af veðri í 12 ár. Mér fannst þetta
skemmtilegur tími og þetta voru
góðar veðurfréttir. Við vorum val-
in eftir því hvort við værum frjálsleg
og góð í því að koma fram. Ég lagði
alltaf áherslu á að hafa þetta einfalt
og láta oft fylgja skemmtilegan fróð-
leik. Þá lögðum við áherslu á að vera
alltaf fyrsta flokks klædd. Við litum
út eins og við værum að fara í stór-
veislu. Gjörólíkt því sem þú sérð jafn-
an núna,“ segir hann og hlær. „Ég var
með fatastyrk til að skipta við Sævar
Karl og því óaðfinnanlega til fara.“
Hann minnist skondinnar upp-
ákomu úr veðurfréttatíma. „Mér
varð einu sinni á að tala um hægðir
og lægðir og ágætur Sunnlendingur
hringdi strax in ferskeytlu sem hann
samdi, einhvern veginn svona, ef ég
man rétt:
Ómar oftast þenur kjaft
alltaf er í sportinu
en Ari Trausti hefur haft
hægðir á veðurkortinu.
Er reynslunni ríkari
Spurður hvers vegna fólk ætti að
kjósa hann í forsetakosningunum
í sumar og hvað hann hafi fram að
færa segist hann telja sig reynslunni
ríkari og bjartsýnan.
„Ég hef jarðbundna og trausta
þekkingu og fjölþætta reynslu sem ég
tel að dugi mér afar vel. Ég er mennt-
aður í náttúruvísindum og er búinn
að kenna og kynna fjölþætt vísindi
fyrir ungu fólki og almenningi í langa
tíð. Ég er vel inni í orkumálum, um-
hverfismálum og veðurfarsbreyting-
um sem eru ofarlega á baugi núna.
Hér og í heiminum öllum. Þetta eru
mikilvæg málefni framtíðarinnar.
Ég hef líka góð tengsl inn í menn-
ingargeirann með því að vera hluti
af honum. Þekki samfélagið. Þá hef
ég farið víða um heiminn. Ég hef
ekki talið saman alla áfangastaðina
en ég hef farið á mjög afskekkta
staði. Kynnst með þessu þjóðum,
trúarbrögðum og lifibrauði fólks.
Tala fimm tungumál vel. Svo hef ég
ákveðna siðræna undirstöðu, við
getum kallað það heimspeki um líf-
ið og tilveruna sem mér sýnist að
reynslan færi þér þegar þú ert kom-
inn á miðjan aldur, orðinn sextugur.“
Hvernig er sú heimspeki?
„Það er ákveðin bjartsýni, áhersla
á samþættingu álita og áhersla á jafn-
ræði og mannúð, sanngirni og ein-
lægni. Og ábyrgð sem mér finnst
vanta í samfélagið. Mér finnst vanta
að fólk taki ábyrgð á orðum sínum og
gerðum, hvort sem það eru til dæmis
fjármálamenn, stjórnmálamenn eða
fólk sem er að höndla með annað fólk.
Það er þessi ábyrgð sem ég tel að
fólk með fjölþætta lífsreynslu hafi til
að miðla af. Ég álít að forsetaembætt-
ið eigi að snúast að mörgu leyti um
það að auðvelda umræður, spyrja
réttu spurninganna, benda á brýnu
umræðuefnin, opna og leiða jafnvel
umræðuna og vera að leita lausna.“
Mannúð skortir í heiminum
Ari Trausti segist vilja tala fyrir mann-
úð og minna á sjónarmið fólksins, al-
mennings. Spurður um veruleika Ís-
lendinga í dag segir hann tækifærin
mörg en efnahagsástandið ljón í veg-
inum sem þó hopi hægt og bítandi.
„Veruleiki Íslendinga er flókinn.
Mjög flókinn. Mjög mörg tækifæri
blasa við í tengslum við atvinnulíf-
ið og andann í samfélaginu. Það er
opnara en það var. Íslendingar leita í
auknum mæli í upprunann og í nátt-
úruna að sumu leyti. Það er ákaflega
gott.
En það eru ljón í veginum. Meðal
annars efnahagsástandið og þar eru
skuldir heimilanna til að mynda mik-
ilvægar. Svo má ekki gleyma að það
eru víða alvarleg vandamál erlendis.
Evrópusambandsmálin eru flókin og
mér finnst ófriðlegt víða í heiminum.
Þar eru blikur á lofti sem geta orðið
óveður. Þarna skiptir miklu máli að
forsetinn tali af jarðbundinni skyn-
semi og mannúð. Hana skortir víða í
heiminum.“
Ara Trausta er umhugað um illa
meðferð á fólki og finnst að mannúð-
in eigi að sýna sig í samhjálp.
„Víða er skelfileg notkun á vinnu-
afli, skortur á jafnrétti og barna-
þrælkun, líka sultur. Heimurinn er
órólegur staður og við Íslendingar
erum að mörgu leyti heppin þjóð.
Víða eru styrjaldir, átök og svo þessi
grímulausa fyrirlitning á fólki sem
kemur í ljós á svo mörgum sviðum.
Mannúðin þarf að sýna sig betur hér
á landi í samhjálp. Heilbrigðiskerfið
og skólakerfið á að vera öflugra og
einstaklingsmiðaðra en það er. Mér
finnst óþarfa tilhneiging til þess að
hlutirnir séu klipptir og skornir, það
vantar meiri einstaklingsviðmiðun.
Konan mín vinnur í öldrunargeir-
anum og þar hefur verið erfiður nið-
urskurður sem ég hef skynjað betur
en annars væri. Forsetinn minnir á
sjónarmið fólksins og þau eru afar
mikilvæg.“
Málskotsrétturinn
mikilvægur hemill
„Forsetinn tekur ekki afstöðu með
eða á móti í ótal flokksbundnum
deilumálum,“ segir Ari Trausti spurð-
ur um það hvernig hann líti á hlut-
verk forseta samkvæmt stjórnarskrá.
„Hann reynir frekar að fá um-
ræðuna af stað úti í samfélaginu.
Hann hjálpar til við að leita uppi
lausnir og auðvelda greininguna. For-
setinn getur haft áhrif með orðum
og þeim gerðum sem stjórnarskráin
í heild leyfir og þá spyr fólk gjarnan,
hvað með málskotsréttinn? Ég svara:
Hann hefur verið til allan tímann. Það
er þjóðfélagið sem hefur breyst, mál-
skotsrétturinn hefur ekki breyst. Eft-
ir því sem þjóðfélagið hefur vaxið og
orðið flóknara hefur reynt meira á
hvort þessi réttur er notaður eða ekki.
Ari Trausti segir málskotsréttinn
mikilvægan hemil en hann verði ekki
lengur til þess að fella ríkisstjórnir.
„Áður fyrr lá í loftinu að ef málskots-
rétti yrði beitt, þá myndi ríkisstjórnin
falla. Þannig var þetta í tíð fyrstu for-
setanna. Svo er ekki lengur, núna
lýsir ríkisstjórnin yfir að hún víki ekki
þrátt fyrir að þjóðaratkvæði dæmi
frumvarp úr leik. Það er eðlileg af-
staða. Tilefnin eru eflaust nokkur en
eflaust þarf líka að leita ráðgjafar ef
málskot er íhugað. En allt að einu,
það er fullkomlega eðlilegt að þessi
lýðræðislegi hemill sé staðar.“
Á jafnmikinn séns
Hann segist ekki halda að það muni
há honum í kosningabaráttunni að
hann komi síðar fram en þeir tveir
frambjóðendur sem hafa mælst einu
sinni með mest fylgi, Þóra Arnórs-
dóttir og núverandi forseti, Ólafur
Ragnar Grímsson.
„Ég hef alltaf kallað þessa fram-
bjóðendur meðframbjóðendur mína.
Ég er ekki að bjóða mig fram á móti
einhverjum þeirra. Í lýðræðissam-
félagi og við persónukosningar eru
allir á móti öllum hvort eð er. Það
liggur í hlutarins eðli. Menn bjóða sig
fram á eigin forsendum og meðfram-
bjóðendur mínir hafa allir kynnt sig.
Ég kem síðastur að þessu ef að líkum
lætur og ég get ekki ímyndað mér að
mínir kostir og gallar sleppi við skoð-
un og er óhræddur við hana. Ég held
í einlægni að ég hafi að minnsta kosti
jafnmikla möguleika og hinir og er
mjög bjartsýnn á að ég hafi til að bera
þekkingu og reynslu sem er frábrugð-
in þeirra og að auki þetta óhæði. Er
með öðrum orðum ekki háður nein-
um flokkum, samtökum eða þvílíku.
Þetta er eins óháð hagsmunasamtök-
um og stjórnmálum og hægt er. Það
veit ég að er góður kostur.“
Vinnusamur
Spurður um veikleika og styrkleika
segist hann þekkja sjálfan sig bæri-
lega og eiga góða að. Dómhörku og
fljótfærni segir hann vera sinn mesta
veikleika.
„Ég get verið snöggur upp á lag-
ið og fljótfær. Það er kannski stærsti
veikleikinn og ég reyni að vinna í því
og öðrum veikleikum eins og menn
verða að gera. En meðal styrkleik-
anna er áreiðanlega sá að ég er fljótur
að tileinka mér þekkingu. Það held
ég að sé mikilvægur eiginleiki. Ég er
líka vinnusamur en samt ekki svo að
ég vanræki fjölskyldu og vini. Ég vinn
hratt og er mjög skipulagður.“
Náttúran er hjartans mál
Náttúra landsins er Ara Trausta
augljóslega hjartans mál. Hver er
framtíð náttúru Íslands og hvernig
hugnast honum þeir fjölmörgu virkj-
unarkostir sem stjórnvöld leggja til?
„Framtíð íslenskrar náttúru helg-
ast af mörgu öðru en þessum virkj-
unarkostum. Ég hef miklar áhyggjur
af hlýnun jarðar. Eldgos getur þú
ekki hindrað en hlýnun jarðar er að
hluta til í mannlegu valdi, hún er í
sjálfu sér ein af ógnunum sem steðja
að íslenskri náttúru. Og raunar ekki
bara ógnun því hlýnun hjálpar til við
að endurheimta landgæði. En um
leið hækkar í sjónum um þrjá milli-
metra á ári. Svo þetta eru plúsar og
mínusar. Framtíðin ræðst sumpart af
ferðaþjónustunni, hún ræðst af orku-
vinnslunni á heimsvísu, menntun,
jafnrétti, hlýnun jarðar og ansi mörg-
um þáttum í viðbót.
Hvað varðar náttúruna og nýt-
ingu hennar þá þurfum við að verða
sjálfbær. Það er engin önnur fram-
tíð vænleg. Við höfum ekki náð tök-
um á sjálfbærni, það segir löng saga.
Landbúnaður var ekki sjálfbær, fisk-
veiðar voru það ekki heldur og meira
að segja er nýting þekkingar varla
sjálfbær sem sést á því hvað við höf-
um misst mikið af fólki úr landinu
áratugum saman. Enn er töluvert
í land. Við verðum að finna góðan
og færan milliveg, milli þess annars
vegar að virkja fallvötn og jarðhita og
skila þeim virkjunum sjálfbærum til
framtíðar og hins vegar að hlífa nátt-
úrunni eins og frekast er kostur. Ef
forsetinn getur með sinni þekkingu
laðað fram lausnir sem eru Íslend-
ingum og íslenskri náttúru til góða,
þá er það vel.“ n
„Mamma var
bæði kraft-
mikil og glæsileg
kona og gaf pabba
ekkert eftir
Á ferðalagi
Ari Trausti og
strákarnir í
Quaanaac.
Fræðir um háhitasvæði
Ari Trausti er vel að sér um
náttúru Íslands.
Jarðfræðingur
Ari Trausti hefur
gefið út margar
bækur um jarð-
fræði og náttúru
Íslands.