Skáldskaparmál - 01.01.1997, Blaðsíða 46

44
Rory McTurk
legt sé að leita annarsstaðar en í sögum um Tristram að fyrirmynd hetjunnar sem
vinguls.
Orðið vingull mun hafa verið afar sjaldgæft í fornu máli. Það kemur fyrir í
vísum sem kveðnar eru í Vólsa þœtti, frásögn sem varðveist hefur í Flateyjarbók og
virðist þar þýða „hestsreður". I þessum vísum er vingullinn kallaður Völsi og fram
kemur í frásögninni að til siðs var á afskekktum sveitabæ einum í Norður-Noregi
fyrir kristnitöku að færa vingulinn frá einum manni til annars á hverju kvöldi.14
Hér virðist vera um frjósemishelgiathöfn að ræða. í skemmtilegri grein um
Grettisfierslu hefur Ólafiir Halldórsson tengt þessa frásögn sögnum um Gretti
Asmundarson og haldið því fram að hluti af Grettis sögu eigi rætur sínar að rekja
til frásagna um leiki eða athafnirsem upphaflega voru tengdar frjósemisdýrkun.15
Eins og Örnólfur Thorsson hefur síðan bent á í þessu samhengi í ritgerð sinni um
Grettlu, minnir Grettir, sem fer um ísland úr einu héraði í annað, á vingulinn sem
látinn er fara frá einurn manni til annars í helgiathöfninni.16 Hugmyndin um að
fara frá einum stað til annars, eða á milli tveggja staða í þessu sambandi, gæti leitt
til aukins skilnings á þróun nútímamerkingar orðsins vingulL En hvernig svo sem
skýringin má vera vil ég benda sérstaklega á að vingullinn í Vólsa þœtti er kallaður
Völsi. Ef Vólsi og vingullfiýM það sama má halda því fram að sagnir um Völsunga
sæki uppruna sinn í frjósemisdýrkun á svipaðan hátt og sagnir um Gretti;17 hér
má hafa í huga að mesti Völsungur af öllum, Sigurður Sigmundarson Fáfnisbani,
fer land úr landi í leit að frægð og frama á hátt sem minnir að nokkru leyti á ferðir
Grettis um Island.
En hversu sem tengslum Sigurðar Völsungs við vingul í fornri merkingu
orðsins er háttað er því ekki að neita að í Vólsunga sögu virðist hann koma fram
sem vingull í nútímaskilningi, sérstaklega í hegðun sinni gagnvart Brynhildi. Að
vísu er hann nýbúinn að drepa Fáfni þegar hann kynnist Brynhildi og ber með
sér gullið sem Fáfnir hafði legið á í ormslíki. Sér til varnar gæti Sigurður nefnt að
á þessu gulli hvílir bölvun sem felur í sér bana allra þeirra sem eiga það. Þeir sem
lesið hafa Vólsunga söguvita að Sigurður verður að yfirgefa Brynhildi fyrr eða síðar
til þess að bölvunin uppfyllist; en hann þarf ekki að gera það oftar en einu sinni
eins og hann gerir samkvæmt texta Vólsunga sögu. Fyrst hittir hann Brynhildi á
Hindarfjalli, þar sem hann vekur hana, þiggur ráð af henni og sver að hann muni
eiga hana; en síðan fer hann umsvifalaust burt frá henni. Hann ríður þar til hann
** Sjá: fslendinga sögur, fhnmta bindi: Vestftrðinga sögur, Guðni Jónsson bjó til prentunar, Akureyri,
1953, bls. 375-85.
15 Þessi grein, „Grettisfærsla", sem birtist fyrst á ensku í Opuscula 1 (Bibliotheca Arnamagnaana,
XX), Kaupmannahöfn, 1960, bls. 49-77, hefur síðan birst á íslensku með eftirmála eftir höfund
í: Grettisfœrsla: safn ritgerða eftir Ótaf Halldórsson gefið út á sjötugsafmœli hans 18. apríl 1990,
ritnefnd: Sigurgeir Steingrímsson o.fl. (Rit Stofhunar Áma Magnússonar á íslandi, 38), Reykja-
vík, 1990, bls. 19-50.
16 Sjá: Örnólfur Thorsson, Orð af orði: hefð og nýmœli í Grettlu, Reykjavík, 1993 [fjölrit], bls.
185-89.
17 Um sennileg tengsl frjósemisdýrkunar og elstu heimilda Völsunga sögu sjá: The saga of the
Volsungs, edited and translated with Introduction, Notes and Appendices by R.G. Finch,
London, 1965, bls. xxxii-vi.