Skáldskaparmál - 01.01.1997, Blaðsíða 218

216 Aðalheiður Guðmundsdóttir
R: Bréf til Fomfræðafélagsins með gátu og kvæði, auk tilvitnana í ýmis kvæði,
frá sr. Jóni Yngvaldssyni á Nesi í Aðalreykjadal árið 1847.
Kvæði úr DFS 67 voru fyrst prentuð til útgáfu í Islenzkum fornkvæðum þeirra
Grundtvigs og Jóns Sigurðssonar. Eftir það tók Ólafur Davíðsson (1862—1903)
handritið til afnota, fyrst við útgáfu sína Islenzkarskemtanir, sem kom út á árunum
1888-92, þá við Islenzka vikivaka og vikivakakvœði 1894 og að lokum og langmest
við Islenzkar þulur og þjóðkvæði, sem kom út á árunum 1898-1903. Eftir þetta
má segja að útgáfa þjóðkvæða hafi legið níðri í nokkra áratugi, enda mikið prentað
hjá Ólafi. Árið 1962 tók Jón Helgason upp þráðinn við útgáfu sagnadansa og gaf
út heildarsafn þeirra í átta bindum, undir heitinu Islenzkfornkvæði. Jón sækir efni
sitt m.a. í DFS 67. Að lokum notar Jón Samsonarson nokkrar uppskriftir
handritsins við útgáfu sína á Kvæðum og dansleikjum, sem kom út árið 1964.14
Þar sem útgáfa Ólafs Davíðssonar er bæði veigamikil og hefur að geyma allar
tegundir þjóðkvæða, eru mörg kvæði — bæði úr safni DFS og öðrum handrita-
söfnum — hvergi prentuð annars staðar.
Að frátöldum sagnadönsum og vikivakakvæðum hefur útgáfa Ólafs að kalla
má verið helsta heimild náms- og fræðimanna í hartnær 100 ár. Óhætt er að segja
að Ólafur hafi unnið mikið þrekvirki, enda ber útgáfa hans öll vott um einstakan
stórhug og framkvæmdaþrótt. I formála Islenzkra vikivaka og vikivakakvæða segir
Ólafur að sér myndi þykja vænt um ef verkið „þætti. . . fylla autt skarð í siðsögu
Islands og bókmentasögu". Á því leikur enginn vafi að honum hefur tekist þetta
ætlunarverk sitt. En hvað er það sem gerir kvæði að þjóðkvæðum? Leikur nokkur
vafi á því?
Þjóðkvæðarannsóknir
Um síðustu aldamót ruddi sér til rúms meðal þjóðsagnafræðinga hinn svonefndi
„finnski skóli" eða sögulega og landftæðilega aðferðin. Þeir sem unnu samkvæmt
henni leituðust við að safna sem flestum afbrigðum þjóðsagna, hvaðanæva að, og
notuðu síðan hin ýmsu afbrigði til samanburðarrannsókna. Rannsóknum þeirra
var ætlað að leiða í ljós upphaflega gerð, hvernig útbreiðslu og afbrigðum væri
háttað og hvers vegna.'5 Þessi rannsóknaraðferð einkenndi og yfirgnæfði þjóð-
Jón Samsonarson, Kvafii ogdansleikir, II, Reykjavík, 1964. Auk þessa er vert að geta um nokkrar
veglegar þjóðkvæðaútgáfur, þar sem DFS 67 er þó ekki notað, a.m.k. ekki sem bein heimild:
Margvísleg kvæði og kvæðabrot eru prentuð í bók Jóns Þorkelssonar, Om digtningen pá Island
i det 15. og 16 árhundrede, Kaupmannahöfn, 1888. Arið 1942 gaf Einar Ól. Sveinsson út
þjóðkvæðasafnið Fagrar heyrfii eg raddirnar. Einar Ól. notar engin handrit við útgáfu sina, en
styðst við prentaðar heimildir, s.s. ÍGSVÞ þeirra Jóns Árnasonar og Ólafs Davíðssonar, íslenzk
fornkvxfii ofl. (Sjá Fagrar heyrfii eg raddimar, útg. Einar Ol. Sveinsson, Reykjavík, 1942, bls.
288). Á sama máta prentaði Ólafur Briem dansa eftir öðrum útgáfum í Fornum dönsum,
Reykjavík, 1946. Árið 1979 gaf Vésteinn Ólason út sagnadansa og sótti texta sína í /FJóns
Helgasonar, en breytti þó stafsetningu handrita til nútíðar horfs. Sjá Vésteinn Ólason, Sagna-
dansar, Reykjavík, 1979.
15 Sjá nánar, t.d. Jón Hnefill Aðalsteinsson, „Þjóðsögur og sagnir", Munnmenntir og bókmenning,
ritstj. Frostí F. Jóhannsson (fslensk þjóðmenníng, VI), Reykjavík, 1989, bls. 245.