Peningamál - 01.08.2001, Blaðsíða 12

PENINGAMÁL 2001/3 11
innlendrar framleiðslu og þjónustu, auka útflutning og
draga úr innflutningi. Fyrstu áhrifin kunna þó að vera
hærra hlutfall viðskiptahalla af landsframleiðslu sakir
þess að þegar gengið lækkar, áður en markaðsaðilar
hafa haft ráðrúm til að bregðast við hlutfallslegum
verðbreytingum, eykst hann meira í krónum talið en
landsframleiðslan. Einkum á þetta við um jöfnuð
þáttatekna, þar sem litlir möguleikar eru á að bregðast
við gengisbreytingum. Þessi áhrif eru kölluð „J-kúrfu
áhrif“ og er þá vísað til þess að þegar gengi lækkar þá
versnar viðskiptajöfnuður fyrst en batnar síðan.
Ekki mátti greina mikil magnáhrif gengislækk-
unarinnar á síðasta ári. Því er ekki ólíklegt að við-
skiptahallann á síðari hluta ársins 2000 megi að
nokkru leyti skýra með J-kúrfu áhrifum. Á fyrri hluta
yfirstandandi árs hefur hins vegar mátt greina við-
brögð við gengislækkuninni, þótt ekki sé auðvelt að
greina þau frá öðrum breytingum tengdum hag-
sveiflu og ytri skilyrðum. Ekki er t.d. sjálfgefið að
aukinn vöxtur útflutnings stafi af gengislækkun
krónunnar. Ætla má að vöxtur í útflutningi sjávaraf-
urða fyrstu mánuðina tengist fremur þokkalegum afla
en lægra gengi. Auk þess er álframleiðslan, sem
skýrir meginhluta vaxtarins, sennilega tiltölulega
ónæm fyrir gengisþróun. Almennur útflutningur
jókst um 8% að magni fyrstu 5 mánuði ársins og verð
hækkaði um 16% í krónum talið, aðallega vegna
gengislækkunar krónunnar. Aukinn útflutningur áls
skýrir nær allan vöxtinn, en án stóriðju jókst útflut-
ningur um tæplega 1%. Útflutningur sjávarafurða var
töluvert mikill fyrstu 4 mánuðina, en í maí gætti
áhrifa verkfalls sjómanna. Líklegt er að dragi úr vexti
útflutnings sjávarafurða á síðari hluta ársins.
Innflutningur það sem af er þessu ári virðist hafa
mótast talsvert af gengislækkuninni að undanförnu
og breyttum aðstæðum í þjóðarbúskapnum. Almenn-
ur innflutningur, þ.e.a.s. að frátöldum viðskiptum
með skip og flugvélar og nokkrum smærri óreglu-
legum liðum, fyrstu 5 mánuði ársins dróst saman um
5% frá sama tíma í fyrra og meira síðustu mánuðina.
Mestur samdráttur var í innflutningi neysluvöru, eða
14%. Að flugvélaviðskiptum undanskildum dróst
innflutningur fjárfestingarvöru einnig töluvert sam-
an. Innflutningur hrávöru var hins vegar enn í nokkr-
um vexti, þrátt fyrir fjórðungs samdrátt í innflutningi
eldsneytis, en eingöngu vegna aukins innflutnings
hráefna til stóriðju.
Neikvæð áhrif gengislækkunar krónunnar á jöfnuð
þáttatekna vegur á móti aðlögun eftirspurnar …
Ef gengið væri út frá spá Þjóðhagsstofnunar um við-
skiptahallann sem birtist í mars og algerlega horft
fram hjá viðbrögðum við gengisbreytingunni, en út-
og innflutningur og þáttatekjur nettó látnar hækka
sem nemur gengisbreytingu umfram þá forsendu sem
notuð var í spánni, yrði viðskiptahallinn 8 ma.kr.
meiri en spáð var. Í endurskoðaðri spá sem birt var í
júní spáði Þjóðhagsstofnun hins vegar hlutfallslega
sama viðskiptahalla og í mars. Því má segja að í þeir-
ri spá sé aðlögun utanríkisviðskipta að lægra gengi
látin vega nokkurn veginn á móti J-kúrfu áhrifum.
Miðað við þróun fyrstu 5 mánuði ársins gæti þó
stefnt í enn minni viðskiptahalla en spáð var, þótt
óreglulegir liðir skekki myndina á fyrsta fjórðungi
ársins. Aðlögunin mun því líklega gera betur en vega
á móti J-kúrfu áhrifunum. Meginhluti aðlögunarinnar
Mynd 9
2000:I 2000:II 2000:III 2000:IV 2001:I
0
20
40
60
-20
-40
-60
Ma.kr.
Viðskiptajöfnuður Bein fjárfesting, nettó
Erlend verðbréf Skuldabréf, lán o.fl.
Grunnjöfnuður og erlent lánsfé 2000-20011
1. Grunnjöfnuður er viðskiptajöfnuður að viðbættu útstreymi vegna beinnar erlendrar
fjárfestingar og verðbréfafjárfestingar. Heimild: Seðlabanki Íslands.
Alm.
innfl.
Innfl.
neysluv.
Útflutn.
sjávarav.
Alm.
útflutn.
0
5
10
15
20
-5
-10
-15
%
1999 2000 2001
Verðþróun Magnþróun
Mynd 10
Alm.
innfl.
Innfl.
neysluv.
Útflutn.
sjávarav.
Alm.
útflutn.
0
5
10
15
20
25
-5
%
1999 2000 2001
Utanríkisviðskipti janúar-maí 1999-2001
Heimild: Þjóðhagsstofnun.