Peningamál - 01.08.2001, Blaðsíða 48

PENINGAMÁL 2001/3 47
hefur að vísu samningsbundinn aðgang að skamm-
tímalánum sem nema tugum milljarða króna, en það
hefði verið túlkað sem veikleikamerki, jafnt innan-
lands sem á alþjóðavettvangi, að láta hreina gjald-
eyrisstöðu verða neikvæða. Því virtist stefna í að ekki
yrði hægt að verja vikmörkin nema með óhóflegum
tilkostnaði. Sjómannaverkfall og niðurskurður afla-
heimilda sem síðar kom til hefðu gert það nánast
útilokað. Hefði tilraun til slíks ekki borið árangur
hefði verið hætta á mjög öfgakenndum viðbrögðum á
gjaldeyrismarkaði, líkt og fjölmörg dæmi eru um í
öðrum löndum á undanförnum árum. Gengi krón-
unnar hefði þá líklega fallið mun meira en nú er orðið
og það án þess að önnur traust umgjörð um
peningastefnuna hefði verið til staðar.
Af framansögðu má vera ljóst að ekki er hægt að
kenna breyttri umgjörð peningastefnunnar um að
gengi krónunnar hefur fallið svo sem raun ber vitni.
Gengislækkunin sem fylgdi í kjölfarið er fyrst og
fremst afleiðing ójafnvægis sem myndast hafði í
þjóðarbúskapnum á undanförnum árum. Seðlabank-
inn gerði sér grein fyrir að hætta væri á að uppsöfn-
uð spenna í þjóðarbúskapnum leystist úr læðingi við
þessar breytingar og að bankinn myndi ekki geta haft
veruleg áhrif á þá þróun til skamms tíma. Þess vegna
voru þolmörkin ákveðin tiltölulega há í byrjun, þó
ekki svo há að þau yrðu til þess að veikja aðhald
peningastefnunnar til skamms tíma.
Verðlagsþróun að undanförnu
Verðbólga hefur aukist hratt sl. þrjá mánuði og má að
mestu rekja það til lækkunar á gengi krónunnar.
Breytingar á verði olíu og bensíns á heimsmarkaði og
hækkun á verði þjónustu á almennum markaði hafa
einnig haft nokkur áhrif, en hvað þjónustuna áhrærir
gætir sennilega bæði gengislækkunar og umtals-
verðra launahækkana. Húsnæði hefur lagt minna til
hækkunar vísitölunnar á undanförnum mánuðum og
í júní urðu þau umskipti að markaðsverð á húsnæði
lækkaði.
Tafla 1 sýnir skýrt þau umskipti sem hafa orðið á
sl. einu ári varðandi undirþætti verðlagsþróunarinnar.
Í meginatriðum felast þau í tvennu. Í fyrsta lagi skýra
verðhækkanir á innfluttum vörum án bensíns nú
rúman þriðjung af hækkun vísitölu neysluverðs
undanfarið ár og heldur meira ef litið er á hækkun
verðlags frá áramótum. Á sama tíma í fyrra var fram-
lag þessa liðar neikvætt, þ.e.a.s. lækkun á verði inn-
fluttrar vöru án bensíns vó á móti áhrifum liða sem
hækkuðu. Í öðru lagi vegur hækkun á húsnæðis-
kostnaði mun minna nú en í fyrra. Fyrir ári skýrði
húsnæðisliðurinn allt að helmingi af hækkun vísitölu
neysluverðs en nú er framlag þessa liðar til verð-
bólgunnar u.þ.b. 10%.
Gengislækkun krónunnar hefur sem fyrr segir átt
stærstan hlut í aukinni verðbólgu á síðustu mánuð-
um. Innfluttar vörur alls hafa hækkað í verði um
8,5% undanfarna tólf mánuði og um 8% frá áramót-
um. Þessar verðhækkanir hafa leitt til 3% og 2,8%
hækkunar vísitölu neysluverðs, sem er tæpur helm-
ingur hækkunar hennar undanfarna tólf mánuði og
tæplega 2/3 hlutar hækkunarinnar frá áramótum. Þær
innfluttu vörutegundir sem hækkað hafa hvað mest
eru mat- og drykkjarvörur, nýir bílar og varahlutir og
bensín. Þessir liðir hafa hækkað um 8-15% frá ára-
mótum og 11-12% undanfarna tólf mánuði. Verð-
hækkanir á mat- og drykkjarvörum og bílum og
varahlutum má að mestu rekja til gengislækkunar. Af
þessum þremur liðum hefur bensín hækkað mest, en
því veldur bæði gengislækkun og hækkun eldsneytis-
verðs á heimsmarkaði á fyrri hluta ársins. Framvirkt
bensínverð á heimsmarkaði bendir til lækkunar ben-
sínverðs á seinni helmingi ársins í átt til þess sem það
var í ársbyrjun. Það ætti að leiða til lækkunar bensín-
verðs hér á landi um 6-7 krónur á lítra til ársloka
haldist gengi gagnvart Bandaríkjadal óbreytt.
Verð þjónustu á almennum markaði hefur
hækkað nokkuð ört sl. ár. Í júní hafði almenn þjón-
usta hækkað um 7,8% á tólf mánuðum og skýrir sú
Tafla 1. Hlutfallslegt framlag (%) undirliða til
hækkunar vísitölu neysluverðs
Hækkun
12 mán. hækkun frá áramótum
Júní Júní Júní Júní
Allar tölur eru í % 2001 2000 2001 2000
Innlendar vörur....................... 17,4 14,7 17,8 12,0
Innfluttar vörur án bensíns..... 34,9 -0,6 41,2 -11,0
Bensín..................................... 8,7 16,9 15,3 19,8
Húsnæði ................................. 12,8 37,8 9,8 49,1
Opinber þjónusta .................... 3,2 12,5 0,0 1,9
Önnur þjónusta....................... 23,0 18,7 15,9 28,2
Samtals ................................... 100,0 100,0 100,0 100,0
Hækkun vísitölunnar .............. 6,8 5,5 5,0 1,8