Peningamál - 01.08.2001, Síða 32

PENINGAMÁL 2001/3 31
Helstu breytingar sem felast í nýjum lögum um
Seðlabanka Íslands eru að starfsemi bankans er sett
skýrt markmið um að tryggja stöðugt verðlag.
Heimilt er með samþykki forsætisráðherra að skil-
greina það markmið nánar með tölusettu markmiði
um verðbólgu. Bankinn hefur hins vegar fullt sjálf-
stæði í ákvörðunum um hvernig markmiðinu verður
náð með beitingu þeirra stjórntækja sem hann hefur
til umráða. Ríkisstjórnin mun eftir sem áður ákveða
gengisstefnuna, þó í samræmi við meginmarkmið
laganna um stöðugt verðlag. Lögin kveða svo á að
þrír bankastjórar sitji í bankastjórn Seðlabankans og
að ákvörðunarvald í peningamálum verði í höndum
hennar. Bankastjórn mun ein taka ákvörðun um
beitingu stjórntækja bankans í stað þess að eiga um
það samráð við ráðherra. Þá er skipunartími banka-
stjóra lengdur úr fimm árum í sjö en fjöldi skipunar-
tímabila takmarkaður. Ráðherra skipar bankastjóra
og formann bankastjórnar sérstaklega. Einnig er
kveðið á um fjölgun í bankaráði og að það kjósi sér
sjálft formann úr eigin röðum. Hlutverk þess eflist
nokkuð í nýjum lögum. Ríkissjóði er nú óheimilt að
taka lán í bankanum. Þá er kveðið svo á að banka-
stjórn setji starfsreglur um undirbúning, rökstuðning
og kynningu ákvarðana sinna í peningamálum og að
opinberlega skuli gerð grein fyrir slíkum ákvörðun-
um og forsendum þeirra. Með þessu er stuðlað að
faglegum vinnubrögðum og frekara gagnsæi stefn-
unnar í peningamálum. Nauðsynlegt þótti að styrkja
eiginfjárstöðu bankans og gera lögin það kleift.
2. Meginefni nýrra laga
Í því sem hér fer á eftir verður stuttlega greint frá
ýmsum helstu atriðum hinna nýju laga og megin-
breytingum frá fyrri lögum.
Markmið peningastefnunnar
Í fyrri lögum var hlutverk Seðlabankans og markmið
margþætt og ekki var endilega innbyrðis samræmi á
milli einstakra atriða. Í nýju lögunum er markmiðs-
setning bankans mun einfaldari. Kveðið er svo á að
meginmarkmið bankans sé að stuðla að stöðugu
verðlagi og að með samþykki forsætisráðherra sé
Seðlabankanum heimilt að lýsa yfir tölulegu mark-
miði um verðbólgu. Seðlabankinn skuli stuðla að
framgangi stefnu ríkisstjórnarinnar í efnahagsmálum
enda telji hann það ekki ganga gegn meginmarkmiði
sínu um að stuðla að stöðugu verðlagi. Með þessu
ákvæði, sem er í 3. grein laganna, má segja að lögfest
hafi verið það sem fólst í sameiginlegri yfirlýsingu
ríkisstjórnarinnar og Seðlabankans 27. mars 2001 um
upptöku verðbólgumarkmiðs og afnám vikmarka
gengisins. Samkvæmt greininni er það forsætisráð-
herra sem í raun setur hið tölulega verðbólgumark-
mið sem Seðlabankanum er síðan falið að beita
tækjum sínum til þess að ná. Greinin felur með
öðrum orðum í sér að bankinn fær svokallað tækja-
sjálfstæði en ekki markmiðssjálfstæði enda þótti við
gerð frumvarpsins eðlilegra að setning markmiðsins
sjálfs yrði í höndum ráðherra.
Í greinargerðinni sem fylgdi frumvarpinu sagði
að stöðugt verðlag hefði verið valið meginmarkmið
peningastefnunnar þar sem verðbólga væri fyrst og
fremst peningalegt fyrirbrigði. Margt gæti valdið
tímabundinni verðbólgu. Viðvarandi verðbólga væri
hins vegar afleiðing ófullnægjandi aðhalds í
peningamálum. Til langs tíma hefði stefnan í
peningamálum því áhrif á verðlag en síður á hag-
vöxt og atvinnu. Þar sem seðlabankar hefðu í aðal-
atriðum aðeins eitt stjórntæki, þ.e. vexti, og gætu
því aðeins náð einu þjóðhagslegu markmiði til langs
tíma væri eðlilegt að meginmarkmið peningastefn-
unnar væri stöðugt verðlag. Þetta þýddi ekki að
markmiðið um stöðugt verðlag væri mikilvægara en
t.d. markmið um fulla atvinnu, heldur einfaldlega að
það væri í eðli hinna peningapólitísku stjórntækja að
þau hentuðu betur til að hafa áhrif á verðlag. Til-
gangslítið væri að setja peningastefnunni markmið
sem hún gæti ekki náð. Reynsla gæfi einnig til
kynna að slík markmiðssetning gæti leitt til verri
árangurs í stjórn peningamála en ella. Með verð-
stöðugleika gætu peningamálin með framsýnni
stefnumótun lagt sitt af mörkum til að stuðla að
stöðugu efnahagsumhverfi sem væri undirstaða
vaxtargetu hagkerfisins til langs tíma.
Að sama skapi hefur skilningur vaxið á nauðsyn
þess að festa stefnu verðstöðugleika í lög. Með því
ávinnst að mun erfiðara verður að víkja frá stöðug-
leikastefnu í peningamálum fyrir skammtímahags-
muni. Heppilegast til þess að ná þessu markmiði
hefur gjarnan verið talið að gefa seðlabönkum með
formlegum hætti fullt og óskorað vald til þess að
beita stjórntækjum sínum í því skyni að ná megin-
markmiðinu um stöðugt verðlag. Bankarnir þurfi
ekki að hlíta fyrirskipunum ríkisstjórnar eða ráðherra