Peningamál - 01.08.2001, Blaðsíða 21

20 PENINGAMÁL 2001/3
Margir hafa borið saman framkvæmd peningastefn-
unnar á Íslandi og í Bandaríkjunum á undanförnum
misserum. Frá því í ársbyrjun hefur bandaríski seðla-
bankinn lækkað vexti 6 sinnum, samtals um 2,75 pró-
sentustig. Aðalstýrivextir bankans, þ.e.a.s. markmið
bankans um vexti á millibankamarkaði (e. federal
funds rate) voru 6,5% í ársbyrjun, og höfðu þá verið
óbreyttir frá því á vormánuðum sl. árs, en eru nú
3,75%. Vextir Seðlabanka Íslands urðu hæstir 11,4% á
tímabilinu nóvember 2000 til mars 2001, en voru í
marslok lækkaðir um 0,5%. Spurt er hvort sá munur
sem er á vöxtum á Íslandi og Bandaríkjunum sé eðli-
legur, t.d. í ljósi þess að nú dregur úr hagvexti í báðum
löndum og að áþekkum hagvexti er spáð í löndunum
tveimur á þessu ári. Ef betur er að gáð er þó margt sem
ber á milli. Í fyrsta lagi er verðbólga mun meiri á Ís-
landi, eins og sjá má af meðfylgjandi töflu. Þetta hefur
í för með sér að þótt muni 7,15 prósentustigum á stýri-
vöxtum Seðlabanka Íslands og bandaríska seðlabank-
ans er raunvaxtamunurinn mun minni, eða 3,2 pró-
sentustig miðað við verðbólgu síðustu 12 mánaða.
Eins og sjá má á meðfylgjandi töflu er það fleira en
mismikil verðbólga sem skilur löndin að. Flestar vís-
bendingar benda til mun meiri ofþenslu á Íslandi en í
Bandaríkjunum. Munurinn á þróun launakostnaðar er
t.d. sláandi. Á tímabilinu frá 1996 til 2000 hækkuðu
laun á Íslandi 18% meira en framleiðni. Í Bandaríkjun-
um jókst framleiðni meira en laun á sama tímabili.
Þetta þýðir að hættan á að launabreytingar leiði til
hækkunar verðlags eru mun minni í Bandaríkjunum en
á Íslandi. Þessi þróun endurspeglar ástand vinnu-
markaðarins. Atvinnuleysi var orðið sögulega lítið í
Bandaríkjunum í fyrra og varð minnst 3,9%. Sl. hálft
ár hefur það aukist á ný og var í maí 4,6%. Hérlendis
varð atvinnuleysi mun minna. Skráð árstíðarleiðrétt
atvinnuleysi varð minnst rúmlega 1%, en var á bilinu
2-2½% ef miðað er við atvinnukannanir þar sem hlið-
stæðum aðferðum er beitt og í Bandaríkjunum.1 Árs-
tíðarleiðrétt atvinnuleysi á Íslandi hefur aukist lítillega
að undanförnu en er enn mjög lítið.
Mun meiri launahækkun á Íslandi en í Bandaríkj-
unum hefur meiri áhrif á verðlagshorfur en ella vegna
þess að gengisþróun íslensku krónunnar hefur verið
sérstaklega óhagstæð. Meðalgengi krónunnar lækkaði
t.d. um fimmtung á tímabilinu maí 2000 til maí 2001.
Meðalgengi Bandaríkjadals hækkaði hins vegar um
7% á sama tíma, skv. útreikningum Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins, og mun meira ef horft er til lengri tíma. Gengi
Bandaríkjadals hefur ekki verið hærra síðan um miðjan
9. áratuginn, reyndar hærra en góði hófi gegnir frá
sjónarhóli bandarískra fyrirtækja og ytra jafnvægis
þjóðarbúsins. Því er ljóst að gengisþróunin hefur
haldið aftur af verðbólgu í Bandaríkjunum, en ýtt undir
verðbólgu hér. Þrátt fyrir lægri vexti hefur gengi
dalsins haldist hátt og raunar hærra en æskilegt væri.
Bandaríski seðlabankinn getur því óhikað lækkað vexti
án þess að hafa miklar áhyggjur af áhrifum gengis-
þróunarinnar á verðlag. En jafnvel þótt gengi dalsins
lækkaði verulega, þyrfti bandaríski seðlabankinn ekki
að hafa nærri eins miklar áhyggjur af því og Seðla-
banki Íslands af gengislækkun krónunnar. Bandaríkin
eru tiltölulega lokað og sjálfu sér nógt hagkerfi (þótt
það hafi opnast nokkuð á sl. áratugum).2 Utanríkis-
viðskipti Íslands eru ekki einungis mun stærri hluti
landsframleiðslunnar, heldur skortir einnig mjög á fjöl-
breytni framleiðslunnar og samkeppni á milli inn-
lendra fyrirtækja. Breytingar á gengi koma því mun
hraðar fram í íslensku verðlagi.
Hátt raungengi Bandaríkjadals og mikill viðskipta-
halli benda til þess að dalurinn muni lækka töluvert á
næstu árum. Langtímaforsendur gengis krónunnar hafa
Rammi 3 Eru rök fyrir svipuðu aðhaldsstigi peningastefnunnar hér á landi og í Bandaríkjunum?
2. Einungis 10% gengisbreytingar Bandaríkjadals koma fram í banda-
rísku innflutningsverði til neytenda innan eins árs. Áhrif 10% lækk-
unar dalsins á vísitölu neysluverðs í Bandaríkjunum nema því aðeins
broti úr 1%, samanborið við u.þ.b. 4% hér á landi. Um áhrif gengis-
breytinga á innflutningsverð í Bandaríkjunum, sjá Maurice Obstfeld
og Kenneth Rogoff (2000), „Perspectives on OECD Economic
Integration: Implications for US Current Account Adjustment“,
grein lögð fram á ráðstefnu á vegum Federal Reserve Bank of
Kansas City, Jackson Hole, Wyoming, 24. - 26. ágúst, 2000.1. Slíkar atvinnukannanir eru einungis gerðar hérlendis tvisvar á ári.