Peningamál - 01.08.2001, Blaðsíða 60

bankans eru meiri en þegar viðskiptavakarnir eiga
viðskipti sín á milli. Áhrif inngripa eru þó misjöfn. Ef
vandi markaðarins er eingöngu tímabundinn skortur
á gjaldeyri geta inngrip stöðvað óheillavænlega
þróun. Seðlabankinn veitir gjaldeyri út á markaðinn
en tekur til sín íslenskar krónur í staðinn. Sé hins
vegar um að ræða víðtækari vanda er líklegt að inn-
grip séu skammgóður vermir. Á hinn bóginn er eðli-
legt að markaðir gangi í sveiflum þar sem útstreymi
og innstreymi gjaldeyris fer ekki alltaf saman.
Seðlabankinn varðveitir gjaldeyrisvarasjóð þjóð-
arinnar. Inngrip bankans hafa bein áhrif á sjóðinn.
Sala á Bandaríkjadölum til að styrkja krónuna rýrir
forðann. Á sama hátt styrkja kaup bankans á Banda-
ríkjadölum gjaldeyrisforðann. Inngrip hafa einnig
mun víðtækari áhrif ef ekki er jafnframt gripið til
annarra ráðstafana. Við sölu gjaldeyris eru krónur
dregnar út af innlendum markaði (dregið úr peninga-
magni í umferð) og það hefur áhrif til hækkunar á
vöxtum og að jafnaði leiðir það til aukningar á
endurhverfum kaupum fjármálastofnana af Seðla-
bankanum. Hægt er að eyða þessum áhrifum að
mestu með gagnaðgerðum, t.d. getur Seðlabankinn
sett krónur út á markaðinn með skiptum á gjaldeyri
við fjármálastofnanir eða kaupum á verðbréfum á
markaði. Almennt er þó talið að slíkar gagnaðgerðir
dragi úr áhrifum inngripanna.
Breytingar á viðskiptavakt
Með viðskiptavakt á markaði er séð til þess að mark-
aðurinn sé alltaf starfandi og alltaf sé hægt að fá
markaðsverð fyrir þá afurð sem á markaðnum er.
Viðskiptavakar á gjaldeyrismarkaði gera þetta með
því að uppfæra verð á a.m.k. 30 sekúndna fresti og
skuldbinda sig til að eiga viðskipti sé farið fram á
það. Viðskiptavakarnir þurfa að uppfylla skyldur sín-
ar hvort sem ástand í efnahagsmálum er hagstætt eða
óhagstætt og hvort sem þeir tapa á því eða hagnast.
Þegar vikmörk krónunnar voru afnumin í mars sl.
varð vart meiri óróa og óöryggis hjá viðskiptavökum
á gjaldeyrismarkaði og viðskiptavinum þeirra en
áður í sögu markaðarins. Sveiflurnar urðu mun meiri
en búist hafði verið við þrátt fyrir að almennt hefði
verið búist við nokkrum skjálfta. Fyrstu 6 mánuði
ársins 2001 veiktist krónan um 16,4%. Velta á
gjaldeyrismarkaði jókst til muna í kjölfar breyting-
arinnar. Meðalvelta á síðasta ári var 3.072 m.kr. á dag
en var 5.334 m.kr. á fyrri árshelmingi 2001. Frá
28. mars sl. til loka júní var meðalvelta á dag 8.461
m.kr. Í júní var ákveðið að yfirfara fyrirkomulag
markaðarins og kanna hvort gera mætti breytingar
sem stuðluðu að meira jafnvægi. Á grundvelli þeirrar
endurskoðunar var ákveðið að greiða viðskipta-
vökum þóknun fyrir viðskiptavakt líkt og þekkst
hefur á skuldabréfamarkaði hér á landi. Breytingin
gildir frá 1. júlí sl. til loka ársins. Með henni er
vonast til að sveiflur minnki og að markaðsaðilar taki
frekar stöður sjálfir í stað þess að ýta öllum við-
skiptum strax út á markaðinn. Þóknunin byggist á því
að verðlauna þá aðila sem mynda markað, þ.e.a.s. sá
aðili sem setur fram svo aðlaðandi tilboð að hinir
taka þeim fær greiðslu fyrir.
PENINGAMÁL 2001/3 59
Dæmi um skiptasamning: Skiptasamningar eru al-
gengt form afleiðuviðskipta á gjaldeyrismarkaði. Til-
gangurinn með þeim er að lágmarka fjármagnskostn-
að vegna gengisbreytinga og vaxtamunar á milli
landa. Hægt er að verjast tapi með þessum hætti en
einnig er hægt að hagnast verulega. Viðskiptavinur
tekur lán í erlendri mynt. Hann selur viðskiptabanka
sínum lánið fyrir íslenskar krónur og fjárfestir með
þeim krónum í íslenskum skuldabréfum. Þar sem
vextir á Íslandi eru háir og hærri en í helstu við-
skiptalöndum eru vextir af erlenda láninu lægri en
vextir af skuldabréfunum sem hann fjárfestir í. Lánið
þarf að greiða til baka og þegar það er gert selur við-
skiptavinurinn íslensku skuldabréfin og kaupir er-
lendan gjaldeyri af viðskiptabanka sínum til að borga
lánið. Hafi gengi íslensku krónunnar styrkst á tíma-
bilinu mun viðskiptavinurinn þurfa færri íslenskar
krónur til að kaupa gjaldeyri til að greiða lánið upp
en hann fékk fyrir lánið þegar hann tók það. Við-
skiptavinurinn hagnast því á gengisbreytingunni.
Hafi gengi krónunnar veikst mun viðskiptavinurinn
hins vegar þurfa fleiri íslenskar krónur. Það er þó alls
ekki víst að viðskiptavinurinn tapi á viðskiptunum.
Ef vaxtagjöldin vegna lántökunnar eru lægri en
vaxtatekjurnar af fjárfestingunni og kostnaður vegna
gengisbreytingarinnar er lægri en hagnaðurinn af
vaxtamuninum mun viðskiptavinurinn hagnast á við-
skiptunum. Vilji svo óheppilega til að gengisbreyt-
ingin vegi upp ávinninginn af vaxtamuninum hefur
viðskiptavinurinn tapað á viðskiptunum.