Peningamál - 01.08.2001, Blaðsíða 33

32 PENINGAMÁL 2001/3
um aðgerðir í peningamálum sem ganga gegn því
markmiði (sjá grein Þórarins G. Péturssonar, 2000).
Eins og áður hefur komið fram felst ekki í þessu
að seðlabanki taki einn ákvörðun um hvert eigi að
vera hið endanlega markmið peningastefnunnar. Í
greinargerðinni með frumvarpinu sagði að sú
ákvörðun væri betur komin í höndum lýðræðislega
kjörinna fulltrúa þjóðarinnar að því tilskildu að
markmiðin sem kjörin stjórnvöld setja seðlabankan-
um séu þannig að þeim verði náð með stjórntækjum
hans og að þau séu sett fyrir opnum tjöldum.
Í 4. grein laganna er kveðið svo á að Seðlabank-
inn skuli sinna viðfangsefnum sem samrýmast hlut-
verki hans sem seðlabanka, svo sem að varðveita
gjaldeyrisvarasjóð og að stuðla að virku og öruggu
fjármálakerfi, þar með talið greiðslukerfi í landinu og
við útlönd. Í greinargerð með frumvarpinu kom fram
að fremur en að telja upp hin ýmsu viðfangsefni
bankans hefði nefndin valið þá leið að kveða almennt
á um þau og að bankinn skyldi sinna þeim viðfangs-
efnum sem samrýmast hlutverki hans. Ástæða hefði
þó þótt til að tilgreina sérstaklega varðveislu gjald-
eyrisvarasjóðs og að bankinn skyldi stuðla að virku
og öruggu fjármálakerfi, þar með talið greiðslukerfi í
landinu og við útlönd. Þessi viðfangsefni hefðu verið
valin sérstaklega vegna þess að þau eru einkar mikil-
væg í starfi seðlabanka. Viðfangsefni flestra seðla-
banka sé að varðveita gjaldeyrisvarasjóð þjóðarinnar
en hlutverk hans er meðal annars að tryggja fjárhags-
legt öryggi út á við. Virkt og öruggt fjármálakerfi
væri nefnt sérstaklega og væri það í samræmi við
aukna áherslu sem lögð væri á það í seðlabönkum
flestra landa að stuðla að öryggi fjármálakerfisins,
þ.e. að tryggja fjármálastöðugleika. Þetta er vaxandi
viðfangsefni í Seðlabanka Íslands og rétt þótti að
kveða sérstaklega á um það í lögunum.
Útgáfa seðla og myntar
Sá kafli laganna sem fjallar um útgáfu seðla og mynt-
ar er óbreyttur frá fyrri lögum. Hann kveður á um
einkarétt Seðlabanka Íslands til þess að gefa út
peningaseðla og láta slá og gefa út mynt.
Innlend viðskipti
Í III. kafla laganna sem fjallar um innlend viðskipti
Seðlabankans eru ýmis mikilvæg nýmæli. Í 7. grein
er meðal annars kveðið á um heimild Seðlabankans
til þess að vera svokallaður lánveitandi til þrautavara
eða örþrifalánveitandi (e. lender of last resort).
Ákvæði þessa efnis var ekki í fyrri lögum. Í athuga-
semdum við greinina sagði að þegar sérstaklega
standi á og Seðlabankinn telji þess þörf til að varð-
veita traust á fjármálakerfi landsins geti hann veitt
lánastofnunum í lausafjárvanda ábyrgðir eða önnur
lán en þau sem falla undir regluleg viðskipti og gegn
öðrum tryggingum en venja er eða öðrum skilyrðum
sem bankinn setur. Þetta þýðir að þegar bankinn
metur það svo að fyrirgreiðsla hans sé nauðsynleg til
þess að ekki skapist ótti um öryggi fjármálakerfisins
eða möguleiki á keðjuverkun vegna erfiðleika einnar
stofnunar getur hann gripið inn í til þess að fleyta
viðkomandi stofnun tímabundið yfir þá erfiðleika
sem hún kann að hafa ratað í. Sérstaklega var tekið
fram að þetta gildi um lausafjárvanda einstakra stofn-
ana. Það þýðir að Seðlabankinn kemur ekki til að-
stoðar með sérstakri fyrirgreiðslu til þess að efla
eiginfjárstöðu stofnana sem lenda í vanda. Hann
veitir með öðrum orðum ekki gjaldþrota lánastofnun-
um eða stofnunum með eiginfjárstöðu undir lögleg-
um mörkum fyrirgreiðslu til þess að forða þeim frá
gjaldþroti eða gera þeim kleift að uppfylla skilyrði
laga um lágmarks eigið fé. Í slíkum tilvikum verður
að koma til nýtt eigið fé.
Seðlabankinn má því aðeins veita sérstaka fyrir-
greiðslu ef sýnt þykir að viðkomandi stofnun eigi við
lausafjárvanda en ekki eiginfjárvanda að stríða. Sem
fyrr segir getur fyrirgreiðsla Seðlabankans annars
vegar falist í því að hann veiti ábyrgð á skuldbind-
ingum þeirra lánastofnana sem í hlut eiga eða veiti
þeim lán með sérstökum kjörum og þá hugsanlega
gegn öðrum tryggingum en venja er að krefjast í reglu-
legum viðskiptum við bankann. Það verður Seðla-
bankans að meta tryggingarnar sem hér um ræðir og
geta þær meðal annars verið önnur skuldabréf í eigu
viðkomandi stofnunar en þau sem uppfylla skilyrði
sem Seðlabankinn setur um reglubundin viðskipti eða
fasteignir eða aðrar eignir viðkomandi lánastofnunar.
Þá getur einnig komið til álita að bankinn krefjist
breytinga á starfsemi viðkomandi stofnunar, til dæmis
breytinga á yfirstjórn, sem skilyrði fyrir fyrirgreiðslu.
Erfitt getur reynst að greina á milli lausafjárvanda og
víðtækari vanda stofnunar þegar upp koma vandamál
af því tagi sem ákvæði greinarinnar beinast að. Af
sjálfu sér leiðir að Seðlabankinn mun eiga náið sam-
starf og samráð við Fjármálaeftirlitið við lausn þess
vanda sem upp kann að hafa komið.