Peningamál - 01.08.2001, Qupperneq 36

Í 28. grein laganna er nánar lýst hlutverki banka-
ráðsins. Þar segir að bankaráð hafi eftirlit með því að
Seðlabanki Íslands starfi í samræmi við lög sem um
starfsemina gilda. Bankastjórn skuli jafnframt upp-
lýsa bankaráð um helstu þætti í stefnu bankans og um
reglur sem hann setur. Sem fyrr segir fer þó banka-
stjórnin með ákvörðunarvald í peningamálum. Að
öðru leyti skal bankaráð sinna verkefnum sem talin
eru upp í 28. grein laganna (sjá viðauka). Meðal
nýjunga sem vert er að nefna er að framvegis ber
bankaráði að staðfesta höfuðdrætti í stjórnskipulagi
bankans, að staðfesta reglur sem þegar hefur verið
getið og bankastjórn setur um undirbúning, rök-
stuðning og kynningu ákvarðana í peningamálum og
að staðfesta árlega rekstraráætlun fyrir Seðla-
bankann.
Öflun upplýsinga, rannsóknir og skýrslugerð
Í VI. kafla, um öflun upplýsinga, rannsóknir og
skýrslugerð er kveðið á um heimildir Seðlabanka
Íslands til öflunar upplýsinga frá þeim sem eru í við-
skiptum bankans og öðrum sem hann þarf á að halda
til hagskýrslugerðar. Í þessum kafla er jafnframt
kveðið svo á að Seðlabankinn skuli gera skýrslur og
áætlanir um peningamál, greiðslujöfnuð, gengis- og
gjaldeyrismál og annað sem hlutverk og stefnu
bankans varðar. Í athugasemdum sagði að ekki sé
aðeins ætlast til að bankinn sinni þessu hlutverki
heldur einnig að hann geri opinberlega grein fyrir
stefnu sinni í peningamálum og fyrir þróun peninga-
mála, gengis- og gjaldeyrismála og aðgerðum sínum
á þeim sviðum. Þessi kvöð þykir sjálfsögð í seðla-
bankalöggjöf nú til dags. Vísað var til þess að víða
um lönd hafi verið lögð mjög rík áhersla á að auka
gagnsæi í opinberri stjórnsýslu, ekki síst í mótun og
framkvæmd peningastefnu. Ákveðnar leiðbeiningar-
reglur í þessum efnum hafi verið samþykktar á vett-
vangi Alþjóðagjaldeyrissjóðsins haustið 1998 og sé
fylgst með að seðlabankar aðildarlanda sjóðsins til-
einki sér þær í hvívetna. Þá er í þessum kafla ákvæði
um skyldu bankans til að stunda hagrannsóknir á
sviði peningamála og fjármálakerfis. Slíkar rann-
sóknir eru mikilvægar meðal annars til að hafa sem
best mat á því hvernig stjórntækjum bankans skuli
beitt til að ná markmiði hans um stöðugt verðlag, en
það krefst spár um þróun efnahagsmála og þekkingar
á því hvernig áhrif aðgerða bankans koma fram í
hagkerfinu í tímans rás.
Í athugasemdunum sagði ennfremur að sett sé
kvöð á Seðlabankann að standa reikningsskil gerða
sinna. Það væri liður í auknum gagnsæiskröfum að
seðlabankar geri sem rækilegasta grein fyrir stefnu
sinni í peningamálum, forsendum ákvarðana, mati á
stöðu og horfum í efnahags- og peningamálum sem
lagt er til grundvallar stefnumótun hans og síðast en
ekki síst ýmsum þáttum í starfi bankans öðrum en
þeim sem snerta endilega peningastefnuna beint.
Þessu viðfangsefni sinnir Seðlabanki Íslands nú með
útgáfu ársfjórðungsritsins Peningamála þar sem
hann gerir grein fyrir stefnu sinni, aðgerðum og mati
á stöðu og horfum í efnahags- og peningamálum. Í
ársskýrslu sinni gerir bankinn svo grein fyrir ýmsum
þáttum í starfsemi sinni. Enda þótt þessi háttur hafi
þegar verið viðhafður þótti sjálfsagt að lögfesta kröfu
um upplýsingaskyldu bankans með þeim hætti sem
gert var.
Reikningsskil og ráðstöfun hagnaðar
Í kaflanum um reikningsskil og ráðstöfun hagnaðar
felast ýmis mikilvæg nýmæli. Í fyrri lögum var
kveðið á um greiðslu hluta hagnaðar Seðlabanka
Íslands til ríkissjóðs sem skyldi á hverju ári svara til
helmings meðalhagnaðar liðinna þriggja ára eftir
ákveðnum reiknireglum. Með hliðsjón af því að talið
var nauðsynlegt að styrkja eiginfjárstöðu Seðla-
bankans er kveðið á um það í nýju lögunum að árlega
skuli fjárhæð sem svarar til tveggja þriðju hluta
hagnaðar Seðlabankans á liðnu reikningsári greidd í
ríkissjóð. Þó skuli bankinn aðeins greiða þriðjung
hagnaðar síns í ríkissjóð ef eigið fé bankans í lok
reikningsárs svarar ekki að lágmarki til 2,25% af
fjárhæð útlána og innlendrar verðbréfaeignar lána-
kerfisins í lok reikningsársins á undan. Miðað við
uppgjör reikninga lánakerfisins í lok ársins 2000
hefði eigið fé bankans átt að vera 36,4 milljarðar
króna en það var 21,6 milljarðar króna.
Ástæða þess að greinin var útfærð á þennan hátt
var sú að nauðsynlegt þótti að tryggja að
Seðlabankinn byggi jafnan yfir ákveðnu lágmarks
eigin fé til þess að hafa styrk til þess að gegna hlut-
verki sínu. Það þurfi meðal annars að vera nægilega
mikið til þess að ávöxtun þess geti staðið undir
rekstrarkostnaði bankans. Auk rekstrarfjár þarf bank-
inn á fé að halda til þess að framfylgja markmiðum
sínum í verðlagsmálum og að því er varðar fjármála-
stöðugleika. Rök hníga til þess að sterk tengsl séu á
PENINGAMÁL 2001/3 35