Peningamál - 01.08.2001, Blaðsíða 51

50 PENINGAMÁL 2001/3
bankinn er enn þeirrar skoðunar að fátt bendi til þess
að raungengi krónunnar hafi vikið umtalsvert frá
þeirri stöðu sem það hneigist að til langs tíma litið.
Jafnvel þótt raungengið hafi hækkað umtalsvert á
undanförnum árum vék það mun minna frá sögulegri
meðalstöðu en oft áður á ofþensluskeiðum, jafnvel
þegar það náði hámarki á fyrri hluta sl. árs. Í byrjun
júní í ár mældist raungengi á verðlagskvarða hins
vegar hið lægsta frá því í júní árið 1983. Í ljósi
sögulegrar reynslu verður að telja ólíklegt að svo lágt
raungengi geti staðist til lengdar og að það muni
hækka á ný, annað hvort fyrir tilstilli gengishækkun-
ar, eða aukinnar verðbólgu, nema hvort tveggja komi
til.
Þótt rík ástæða sé til að ætla að núverandi raun-
gengi sé orðið lægra en það hefur tilhneigingu til að
vera að meðaltali til langs tíma er ekki sjálfgefið að
gengishækkun sé á næsta leiti af sjálfsdáðum. Svo
mikið ójafnvægi var orðið í þjóðarbúskapnum á sl.
ári að lánsfjárinnstreymi sem nam fimmtungi lands-
framleiðslunnar og endurtekin inngrip Seðlabankans
megnuðu ekki að hamla gegn lækkun á gengi krón-
unnar. Eins mikil þörf fyrir erlent lánsfé og var á sl.
ári, bæði til fjármagna viðskiptahallann og halla á
jöfnuði beinnar fjárfestingar og verðbréfafjárfesting-
ar, býður heim hættu á gengisóstöðugleika. Verði
fjármögnun viðskiptahallans tregari en áður getur
það grafið undan gengi gjaldmiðils áður en innlend
eftirspurn dregst nægilega mikið saman til að létta
þrýstingi af genginu. Þrýstingur á gengi gjaldmiðla
er því oft hvað mestur þegar byrjar að draga úr halla
á utanríkisviðskiptum, eins og ótvírætt virðist vera að
gerast hér á landi um þessar mundir. Þegar mjög
mikið ójafnvægi hefur verið í þjóðarbúskapnum
getur gengið því lækkað töluvert niður fyrir það sem
samrýmist aðstæðum þegar hann er í þokkalegu jafn-
vægi.
Eflaust hefur sjómannaverkfallið stuðlað að
lægra gengi um tíma. Að því marki sem það hafði
bein áhrif á gjaldeyristekjur kann þeirra að gæta að
einhverju leyti enn. Að öðru leyti ættu áhrifin nú að
vera um garð gengin, því ekki verður séð að verk-
fallið breyti efnahagshorfum til næstu ára svo um-
talsvert sé. Áhrif dekkri horfa í sjávarútvegi í kjölfar
nýlegrar skýrslu Hafrannsóknastofnunar munu hins
vegar líklega vara lengur.
Frá því að gengi krónunnar fór á flot hefur það
nokkrum sinnum lækkað mjög hratt á skömmum
tíma en lækkunin síðan gengið tímabundið til baka. Í
sumum tilvikum virðist sem um yfirskot hafi verið að
ræða sem hafi helgast fremur af óljósum væntingum
markaðsaðila og mjög tímabundnum aðstæðum á
markaði en undirliggjandi hagþróun. Hætta á ákveð-
inni sjálfmögnun er mikil þegar gengi gjaldmiðils
ákvarðast í mjög litlum viðskiptum fárra aðila.
Seðlabankinn og viðskiptavakar á millibankamark-
aði kanna nú hvort bæta megi fyrirkomulag gjaldeyr-
ismarkaðarins og með því draga úr hættu á slíkum
viðburðum.
Þótt í mörgum tilfellum sé erfitt að fullyrða hvað
raunverulega hafi búið að baki einstökum hrinum
gengislækkana sl. ár er ljóst að efnahagslegar að-
stæður voru með þeim hætti að ekki þurfti að koma á
óvart að gengi krónunnar lækkaði. Telja verður að
þjóðhagslegt ójafnvægi hafi verið helsti áhrifavaldur
gengisþróunarinnar sl. tólf mánuði, hvað sem ein-
stökum atvikum og skemmri hrinum líður. Þjóðhags-
legt ójafnvægi síðustu ára hlaut að leiða til aðlögunar
eftir annarri eða báðum tveggja leiða: Annars vegar
var hugsanlegt að nægilega dragi úr vexti innlendrar
eftirspurnar til þess að nægur afgangur verði á vöru-
og þjónustujöfnuði til að standa undir a.m.k. hluta af
vaxtagreiðslum af erlendum lánum umfram tekjur af
erlendum eignum landsmanna. Hins vegar gat aðlög-
unin átt sér stað fyrir tilstilli lægra gengis. Frá sjónar-
miði Seðlabankans er seinni leiðin óæskilegri, þar
sem hún leiðir til meiri verðbólgu en hin fyrri.
Getu bankans til að hafa áhrif á gengisþróunina
eru hins vegar takmörk sett og snemma á þessu ári
varð ljóst að kostnaður þess að reyna að halda gengi
krónunnar stöðugu gæti orðið óbærilega hár. Það úti-
lokar þó ekki afskipti bankans af gjaldeyrismarkaðn-
um telji hann þau líkleg til þess að skila tilætluðum
árangri og vera nauðsynleg frá sjónarhóli verðlags-
stöðugleika eða stöðugleika fjármálakerfisins.
Seðlabankinn hefur ítrekað varað við því að það
mikla ójafnvægi í þjóðarbúskapnum sem birtist í
miklum viðskiptahalla gæti að lokum grafið undan
gengi krónunnar með óheppilegum afleiðingum fyrir
bæði verðstöðugleika og fjármálalegan stöðugleika. Í
Peningamálum 2000/1, sem komu út í febrúar á síð-
asta ári, sagði að „(m)ikill viðskiptahalli og tiltölu-
lega viðkvæm erlend skammtímastaða þjóðarbúsins
eru…veikleikamerki…Hættan er að mikill viðskipta-
halli grafi til lengdar undan trausti á efnahagsstefn-
una og gengi krónunnar“. Í Peningamálum 2000/4,