Peningamál - 01.08.2001, Blaðsíða 22

PENINGAMÁL 2001/3 21
hins vegar verið enn veikari og skýra óhagstæðari
gengisþróun hennar. Að vísu er ekki ástæða til að ætla
að raungengi krónunnar á hátindi hennar í fyrra hafi
vikið meira frá langtímajafnvægi en Bandaríkjadalur
gerir nú, nema síður sé. Hins vegar var viðskiptahall-
inn á Íslandi meira en helmingi meiri í fyrra en í
Bandaríkjunum. Náin tengsl gengis og verðlags á
Íslandi valda því að í peningastefnunni verður í mun
ríkari mæli að taka tillit til hugsanlegra áhrifa á gengi
krónunnar. Áframhaldandi viðskiptahalli kann því að
leiða til þess að ekki verði hjá því komist að halda uppi
það miklum vaxtamun við útlönd að fýsilegt sé fyrir
fjárfesta að eiga íslenskar krónur. Að öðrum kosti er
hætt við enn meiri gengislækkun á meðan samdráttur
innlendrar eftirspurnar er að ganga yfir.
Ekki er síður sláandi að bera saman vöxt útlána í
Bandaríkjunum og á Íslandi. Vöxtur útlána í Banda-
ríkjunum hefur verið nokkuð ör á undanförnum árum.
Á árunum 1998 og 1999 var 12 mánaða vöxtur útlána
bandarískra lánastofnana til innlendra fyrirtækja
(annarra en lánastofnana) á bilinu 6½-7%. Töluvert
dró úr vextinum á sl. ári og hefur hann nýlega verið á
bilinu 4½-5%. Til samanburðar hefur útlánaaukning
íslenska lánakerfisins numið u.þ.b 20% undanfarið ár
og útlán innlánsstofnana jukust um tæp 35% þegar
vöxturinn náði hámarki árið 1999. Síðan þá hefur
útlánavöxtur innlánsstofnana ekki farið verulega niður
fyrir 25%, en hluta vaxtarins undanfarið ár má reyndar
rekja til sjálfkrafa uppfærslu gengistryggðra og verð-
tryggðra lána.
Af ofangreindu má ljóst vera að aðstæður í íslensk-
um efnahagsmálum eru mjög frábrugðnar þeim banda-
rísku. Margt bendir til þess að nokkur samdráttur sé að
hefjast í Bandaríkjunum. Undirliggjandi efnahags-
þróun þar veldur því að bandaríski seðlabankinn er í
tiltölulega góðri stöðu til að örva hagvöxt með lækkun
vaxta. Í ljósi launa- og framleiðniþróunar undanfarinna
ára, umframframleiðslugetu og sterkrar stöðu dalsins
þarf bankinn ekki að hafa verulegar áhyggjur af því að
tilslökun í peningamálum leiði til aukinnar verðbólgu.
Á Íslandi bendir einnig ýmislegt til minni hagvaxtar
eða jafnvel samdráttar á næstu misserum. Mælingar
Þjóðhagsstofnunar á landsframleiðslu fyrsta ársfjórð-
ungs benda þó enn til öflugs hagvaxtar, eða rúmlega
7% frá fyrsta ársfjórðungi 2000, þótt e.t.v. megi rekja
hann til tímabundinna aðstæðna. Ójafnvægið í íslenska
þjóðarbúskapnum, sem nauðsynlegt er að draga úr sem
fyrst, er hins vegar mun meira en í þeim bandaríska. Af
því verður að draga þá ályktum að þótt það sé góðra
gjalda vert að freista þess að koma í veg fyrir samdrátt
í Bandaríkjunum með tilslökun í peningamálum er
ekki sjálfgefið að slíkt sé mögulegt eða jafnvel æski-
legt á Íslandi. Í ljósi þeirrar miklu ofþenslu sem ríkt
hefur á undaförnum árum, kann tímabundinn samdrátt-
ur því miður að vera það gjald sem greiða þarf fyrir
óhóf síðustu ára, ef koma skal í veg fyrir að verðbólga
festist í sessi og tryggja að verðbólgumarkmið Seðla-
bankans náist innan ásættanlegs tíma.
Samanburður á efnahagsástandi
í Bandaríkjunum og á Íslandi
% Bandaríkin Ísland
Stýrivextir Seðlabanka, nýjustu........... 3,7 10,9
Verðbólga, nýjast ................................. 3,6 7,0
Raunstýrivextir m.v. liðna verðbólgu.. 0,1 3,8
Verðbólguspá, % milli 2000 og 2001.. 3,11 6,4
Hækkun launa 1996-2000 ................... 12,7 31,4
Hækkun launakostnaðar á
framleidda einingu í % 1996-2000...... -1,8 17,9
Gengisþróun maí 2000-maí 20012 ...... 6,6 -21,4
Meðalhagvöxtur 1996-2000 ................ 3,4 4,5
Hagvaxtarspá 2001 .............................. 0,73 1,54
Framleiðsluspenna 2000...................... 2,2 2½
Atvinnuleysi í % af vinnuafli5............. 4,6 1,6/2-2½
Viðskiptahalli 2000, % af VLF ........... 4,5 10,3
Vöxtur útlána yfir 12 mánuði,
síðustu tölur ......................................... 4,7 25,9
Uppsafnaður 3ja ára vöxtur útlána ...... 27,06 81,0
1. Spá Alþjóðagjaldeyrissjóðsins, maí 2001. 2. Meðalgengi Banda-
ríkjadals skv. IMF, International Financial Statistics. Meðalgengi
krónu skv. opinberri gengisvísitölu Seðlabanka Íslands. 3. Consensus
Forecast, maí 2001. 4. Þjóðhagsstofnun, júní 2001. 5. Miðað við júní
2001. 6. Í heildarútlánum bandarískra fjármálastofnana vega útlán til
erlendra aðila þyngra. Án slíkra útlána hefur vöxtur útlána í
Bandaríkjunum verið töluvert minni undanfarin ár.