Peningamál - 01.08.2001, Blaðsíða 52

sem út komu í nóvember sl., var dregin sú ályktun af
reynslu annarra þjóða sem gengið hafa í gegnum
álíka tímabil ofþenslu og viðskiptahalla að „töluvert
sársaukafullrar aðlögunar sé þörf, jafnvel þótt komist
verði hjá alvarlegri kreppu“. Einnig má minna á að í
inngangsgrein Peningamála 2001/1 er bent á að „þótt
hátt raungengi sé ekki meginorsök viðskiptahallans
gætu afleiðingar hans eigi að síður orðið ótímabær
lækkun á gengi krónunnar og meiri verðbólga en
æskilegt er“.
Á síðasta ári nam viðskiptahallinn 68,2 ma.kr. Til
viðbótar kom útstreymi vegna beinna erlendra fjár-
festinga og verðbréfafjárfestingar sem nam 64,5
ma.kr. Því þurfti samtals gjaldeyrisinnstreymi með
erlendum lántökum upp á 133,4 ma.kr., eða 11,1
ma.kr. á mánuði, til að koma í veg fyrir þrýsting á
gengi krónunnar. Um leið og þetta innstreymi varð
tregara, m.a. vegna minni bjartsýni og meiri meðvit-
undar um gengisáhættu, skapaðist þrýstingur á gengi
krónunnar sem ekki var hægt að standa á móti með
gjaldeyrisinngripum Seðlabankans einum saman.
Þetta er að mati bankans meginástæða þess að gengi
krónunnar hefur fallið á undanförnum misserum.
Verðbólguhorfur
Seðlabankinn birtir verðbólguspár fjórum sinnum á
ári í riti sínu Peningamálum. Síðasta opinbera verð-
bólguspá Seðlabankans birtist í Peningamálum í
byrjun maí sl. Hún byggðist á tiltækum upplýsingum
26. apríl sl. Spáin var eins og venja hefur verið byggð
á þeirri forsendu að gengi héldist óbreytt frá þeim
degi til loka spátímans. Samkvæmt spánni hefði
verðbólga á seinni hluta ársins orðið mjög nálægt efri
þolmörkum og síðan farið tímabundið út fyrir þau í
upphafi næsta árs eftir lækkun þolmarkanna í 4½%.
Hún hefði hins vegar verið á niðurleið og verið
komin inn fyrir mörk á fyrri hluta ársins. Að teknu
tilliti til óvissu var því hugsanlegt að verðbólgan færi
út fyrir þolmörkin þegar á þessu ári. Síðan spáin var
gerð hefur gengi krónunnar lækkað um nærri 8½%,
eins og áður er fram komið, og hækkanir vísitölu
neysluverðs í maí og júní voru töluvert umfram það
sem samrýmdist spánni. Verðbólgan er því þegar
komin út fyrir þolmörkin.
Seðlabankinn mun ekki birta eiginlega verð-
bólguspá í þessari greinargerð, heldur fjalla um verð-
lagshorfur í megindráttum með tilliti til þolmarka
verðbólgumarkmiðsins og að gefnu óbreyttu gengi
og peningastefnu. Endurmat á verðbólguhorfum m.v.
gengi krónunnar 15. júní sl. og í ljósi síðustu hækk-
ana vísitölu neysluverðs bendir til þess að draga
muni úr mánaðarlegum hækkunum vísitölu neyslu-
verðs ef gengi krónunnar lækkar ekki frekar. Tólf
mánaða taktur verðbólgunnar mun hins vegar halda
áfram að vaxa, a.m.k. fram á haustið. Er þó gert ráð
fyrir að húsnæðisverð haldi áfram að lækka og að
bensínverð hafi náð toppi og muni lækka út þetta ár í
samræmi við framvirkt verð á alþjóðlegum bensín-
mörkuðum. Því eru mjög litlar líkur á að verðbólgan
fari niður fyrir efri þolmörk á þessu ári ef gengi krón-
unnar hækkar ekki á næstu vikum og mánuðum.
Samkvæmt yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar og Seðla-
bankans í mars sl. lækka þolmörkin í byrjun næsta
árs í 4½%. Verulegar líkur virðast á að verðbólgan
verði fyrir ofan þau mörk mest allt næsta ár haldist
gengi krónunnar jafn lágt og það er nú, og er þá gert
ráð fyrir að ekki komi til launabreytinga á árinu um-
fram núgildandi kjarasamninga og áætlað launaskrið.
Miðað við óbreytt gengi, óbreytta peningastefnu og
þær þjóðhagslegu forsendur sem miðað var við í
síðustu verðbólguspá bankans gæti það dregist fram
á fyrstu mánuði ársins 2003 að verðbólgan fari undir
efri þolmörkin á ný, sem þá verða 4%.
Forsenda þess að þetta gangi eftir er að tíma-
bundin aukning verðbólgu festi ekki rætur í verð-
bólguvæntingum almennings. Gerist það er hætta á
að verðbólgan verði þrálátari en reiknað var með að
framan. Ef t.d. launasamningar verða endurskoðaðir
á fyrri hluta næsta árs og samið um meiri launa-
hækkanir en í gildandi samningum gæti verðbólga
hæglega orðið töluvert meiri. Komi auk þess til
nýrra virkjunarframkvæmda er hætt við að fram-
leiðsluspenna aukist á ný og ýti undir verðbólgu á
árinu 2003. Á móti kemur að erlend fjármögnun
þessara framkvæmda leiðir til fjármagnsinnstreym-
is, sem stuðlar að hærra gengi. Á hinn bóginn er
hugsanlegt að kólnun hagkerfisins sé vanmetin.
Hagvöxtur gæti þá orðið töluvert minni á þessu ári
og því næsta en gert var ráð fyrir í nýrri þjóðhags-
spá Þjóðhagsstofnunar. Það hefði í för með sér
minni framleiðsluspennu, eða jafnvel nokkurn fram-
leiðsluslaka og meira atvinnuleysi. Við slíkar að-
stæður eru meiri líkur á að verðbólgumarkmið bank-
ans náist á árinu 2003, sérstaklega ef hækkun launa
næstu misseri verður innan ramma gildandi launa-
samninga.
PENINGAMÁL 2001/3 51