Peningamál - 01.08.2001, Síða 64

PENINGAMÁL 2001/3 63
fyrirtækja.7 Áreiðanleika lánshæfismats má m.a. sjá
af hlutfallslegum vanskilum fyrirtækja í einstökum
einkunnaflokkum eftir því hve langur tími er liðinn
frá því að einkunnin var gefin (sjá 2. töflu, Hlutfalls-
leg vanskil fyrirtækja eftir einkunnum 1970-2000).
Eins og sjá má af töflunni eru eins árs vanskil
nánast engin í einkunnaflokkunum A og hærri.
Taflan sýnir jafnframt hvernig vanskil vaxa þegar
tímaviðmiðun lengist. Í einkunnaflokknum AAA
mælast innan við 1% vanskil á tíu ára tímabili. Van-
skilahlutfall í A-flokki mælist 1,4% á tíu árum.
Taflan sýnir, að vanskil vaxa jafnan með lægri láns-
hæfiseinkunn, en sú regla er þó ekki án undantekn-
inga.
Lánshæfiseinkunnir ríkja njóta jafnan nokkurrar
athygli, enda eru þau oftlega meðal stærstu lántak-
enda á alþjóðamörkuðum og einkunnir þeirra mynda
þak sem aðrir lántakendur frá sama landi komast
yfirleitt ekki upp fyrir. Ríki afla sér lánshæfisein-
kunnar af sömu ástæðum og aðrir lántakendur. Þau
vilja skapa sér aðgang að lánamörkuðum og lækka
vaxtakostnað. Hinn almenni skuldabréfamarkaður í
Bandaríkjunum (Yankee-markaðurinn sem svo er
nefndur) krefst þess í reynd að skuldabréfaútgáfur
séu studdar lánshæfiseinkunnum fyrirtækjanna
Moody's og Standard & Poor's. Bandaríkjamarkaður
er því í raun lokaður öðrum en þeim sem hafa fengið
einkunn viðurkenndra matsfyrirtækja. Ísland óskaði
haustið 1993 eftir formlegu mati af hálfu Moody's og
Standard & Poor's til að opna sér leið inn á þennan
markað til að undirbúa skuldabréfaútgáfu ríkissjóðs
sem fram fór snemma árs 1994. Áður höfðu fyrir-
tækin gefið langtímaeinkunnir án þess að sérstaklega
hafi verið um það beðið. Útgáfa ríkissjóðs á víxlum
á alþjóðlegum markaði hafði á hinn bóginn stuðst við
skammtímaeinkunnir sem leitað var eftir seint á
níunda áratugnum.
Þá hefur færst í vöxt á undanförnum árum að
gefnar séu lánshæfiseinkunnir tengdar skuldbinding-
um í eigin gjaldmiðli ríkja. Þetta á sér rætur í aukinni
spurn alþjóðlegra fjárfesta eftir skuldabréfum gefn-
um út í heimagjaldmiðli útgefenda auk hinna alþjóð-
legu gjaldmiðla. Almennt má gera ráð fyrir að láns-
hæfiseinkunnir fyrir skuldabréf ríkja í innlendri mynt
séu hærri en einkunnir fyrir útgáfur í erlendri mynt
(sjá 3. töflu: Langtímaeinkunnir fyrir skuldbindingar
nokkurra ríkja í erlendri mynt og heimamynt).
Stjórnvöld hafa á ýmsan hátt betri skilyrði til að
standa við skuldbindingar í heimamynt en í erlendri
mynt, enda hafa þau skattlagningarvald og jafnvel
færi á útgáfu peninga ef í harðbakka slær. Þrátt fyrir
þetta geta ríkisverðbréf í innlendri mynt ekki talist
laus við áhættu.8
Árið 1919 tók Moody's að meta lánshæfi ríkja. Á
því ári birti fyrirtækið álit á lánshæfi landa á borð við
Bretland, Frakkland, Ítalíu, Japan og Kína. Á fyrstu
áratugum aldarinnar blómstruðu alþjóðleg skulda-
bréfaviðskipti, og á árinu 1929, rétt í þann mund sem
heimskreppan skall á, voru af hálfu Moody's gefnar
út lánshæfiseinkunnir fyrir ríkissjóði um 50 landa.
Þessi starfsemi þurrkaðist út með heimskreppunni,
og eftir heimsstyrjöldina síðari datt starfsemi alþjóð-
legra skuldabréfamarkaða upp fyrir. Það var ekki fyrr
en á áttunda áratugnum að markaðirnir tóku að glæð-
2. tafla Hlutfallsleg vanskil fyrirtækja eftir
einkunnum 1970-2000
Árafjöldi frá útgáfu einkunnar
Einkunn 1 5 10 15 20
Aaa 0,00 0,12 0,67 1,37 1,77
Aa 0,02 0,31 0,83 1,45 2,24
A 0,01 0,45 1,43 2,65 4,30
Baa 0,14 1,82 4,56 8,01 11,27
Ba 1,27 11,23 20,76 29,87 36,50
B 6,16 27,92 44,57 52,83 54,52
Fjárfestingarflokkur 0,05 0,82 2,21 3,98 5,90
Spákaupmennskufl. 4,15 18,56 29,46 37,83 43,40
Öll fyrirtæki 1,30 5,67 8,96 11,81 14,24
Heimild: Moody's Investors Service: Default and Recovery Rates of
Corporate Bond Issuers: 2000, febrúar 2001.
7. Moody's Investors Service: Default and Recovery Rates of Corporate
Bond Issuers: 2000, febrúar 2001. Athugun Moody's er reist á gögnum
um liðlega 4900 lántakendur. Frá 1970 hafa að meðaltali 3,45% útgef-
enda í spákaupmennskuflokki lent í vanskilum á móti 0,05% í fjárfest-
ingarflokki. Af síðustu 80 árum hafa verið 28 ár þar sem komið hefur
til vanskila í fjárfestingarflokki. Á þessu tímabili komu fram vanskil hjá
tveimur fyrirtækjum með lánshæfiseinkunn í fjárfestingarflokki.
8. Sjá Moody's Special Comment: Rating Domestic-Currency Govern-
ment Debt, 10. desember 1992. Þar er því hafnað að ríkisverðbréf í inn-
lendri mynt séu áhættulaus og m.a. nefnd sem dæmi um vanskil á inn-
lendum skuldbindingum þvingaðar skuldbreytingar ríkissjóða Argen-
tínu og Brasilíu 1989 og breyting á fyrirkomulagi verðtryggingar af
hálfu Brasilíu 1986.