Peningamál - 01.08.2001, Side 49

breyting 1,5 prósentustig af hækkun vísitölu neyslu-
verðs á þeim tíma. Líklegt er að þjónusta haldi áfram
að hækka í verði um sinn því áhrif kjarasamninga frá
í fyrra og gengislækkunar krónunnar eru sennilega
enn ekki að fullu komin fram.
Í júní dró enn frekar úr tólf mánaða hækkun hús-
næðisliðar vísitölunnar. Hann hækkaði um 6,1%, eða
minna en vísitalan í heild. Raungildi húsnæðiskostn-
aðar hefur því lækkað lítillega. Í verðbólguspá
Seðlabankans í maí sl. var gert ráð fyrir að nafnverð
húsnæðis myndi nokkurn veginn standa í stað næstu
tólf mánuði og því lækka að raungildi. Í maí lækkaði
fermetraverð í fjölbýli á höfuðborgarsvæðinu um
3-4% á milli mánaða samkvæmt bráðabirgðatölum.
Húsnæðisverð kemur fram í vísitölu neysluverðs sem
þriggja mánaða meðaltal undanfarinna þriggja mán-
aða. Húsnæðisverð í vísitölunni fyrir júní er því
meðaltal húsnæðisverðs í mars, apríl og maí. Fer-
metraverð í fjölbýli á höfuðborgarsvæðinu vegur
rúmlega helming í reiknaðri húsaleigu, sem er einn
þáttur húsnæðisliðar vísitölu neysluverðs. Fyrstu
áhrif lækkunarinnar í maí komu fram í mælingu á
vísitölu neysluverðs nú í júní og mun þeirra einnig
gæta í júlí og ágúst. Því er líklegt að húsnæðisliður
vísitölunnar muni draga úr verðbólgu á komandi
mánuðum.
Af öðrum þáttum vekur athygli að innlendar mat-
og drykkjarvörur og aðrar innlendar vörur hækkuðu
töluvert í verði. Verð innlendrar mat- og drykkjar-
vöru hækkaði um 1,9% frá maí til júní, sem er lítið
minni hækkun en á innfluttum matvörum (2,1%).
Undanfarna tólf mánuði hefur þessi liður hækkað um
7,1%, eða meira en vísitalan í heild. Aðrar innlendar
vörur en matvörur hækkuðu um 2,4% á milli maí og
júní og um 6,3% undanfarna tólf mánuði. Þótt verð
innlendrar vöru verði ekki fyrir beinum verðáhrifum
af lægra gengi kann að hafa dregið úr beinni eða
óbeinni samkeppni frá erlendum keppinautum, auk
þess sem launakostnaður hefur hækkað og innflutt
aðföng hækkað í verði vegna gengislækkunar.
Gengislækkun krónunnar veitir innlendum fyrir-
tækjum aukið svigrúm til að hækka vöruverð.
Launaþróun
Frá því að kjarasamningar voru gerðir á almennum
vinnumarkaði vorið 1997 hefur hækkun launa verið
veruleg og langt umfram framleiðniaukningu. Á
fyrsta fjórðungi þessa árs voru laun allra launþega
39% hærri en að meðaltali á árinu 1996. Á sama tíma
hækkaði vísitala neysluverðs um 15%, þannig að
kaupmáttur launa jókst um rúm 20%. Á almennum
vinnumarkaði hækkuðu laun um rúm 26% á milli
áranna 1996 og 2000, eða um 6% á ári að meðaltali.
Á sama tíma jókst framleiðni vinnuafls, þ.e. lands-
framleiðsla á hvern vinnandi mann, um rúm 7%, eða
um 1,7% á ári að meðaltali.
Til lengdar myndi þessi framleiðniaukning standa
undir 4,2% launahækkun á ári ef verðbólga á að hald-
ast í kringum 2,5%. Til skamms tíma gæti vöxtur
framleiðni staðið undir meiri launahækkun ef fyrir-
tæki eru í stöðu til að taka á sig meiri hækkun raun-
launa en sem nemur framleiðniaukningu. Það á helst
við þegar raunlaun eru að hækka úr tímabundinni
lægð sem hefur leitt til lækkunar á hlutdeild launa í
þjóðartekjum. Þetta var líklega raunin á árunum 1996
og 1997, en átti síður við eftir því sem leið á upp-
sveifluna og laun héldu áfram að hækka umfram
framleiðni og eðlilega verðbólgu. Hlutur launa í
þjóðartekjum jókst verulega og geta fyrirtækjanna til
að taka á sig launahækkanir minnkaði.
Eftir að gengi krónunnar tók að lækka á síðasta
ári slaknaði aðhald sem erlend samkeppni veitir
verðlagshækkunum. Á sama tíma hvarf líklega alveg
geta fyrirtækja til að taka á sig umframlaunahækkan-
ir. Þeim var því velt út í verðlagið í mun ríkari mæli
en á fyrri hluta uppsveiflunnar. Verðbólga tók því að
vaxa. Þegar við bættust áhrif lækkunar á gengi krón-
unnar hægði mjög á hækkun raunlauna og gæti aukn-
ing kaupmáttar launa stöðvast eða jafnvel snúist við
á þessu ári. Kaupmáttur launa jókst t.d. aðeins um
1½% í fyrra og á almennum vinnumarkaði hækkuðu
raunlaun minna en framleiðni. Miðað við verðlags-
horfur á þessu ári er líklegt að kaupmáttur launa á
almennum vinnumarkaði vaxi lítið frá fyrra ári og að
hann rýrni nokkuð frá upphafi til loka ársins. Það er
óhjákvæmileg afleiðing þess að boginn var spenntur
of hátt í launamálum og að framleiðni jókst ekki eins
mikið og vonast var til og þurfti til að standa undir
hækkun launa.
Mikil hækkun ráðstöfunartekna á undanförnum
árum vegna launahækkana og skattalækkana átti
verulegan þátt í þeim gífurlega vexti eftirspurnar sem
er meginorsök viðskiptahallans. Hún á því að mati
bankans þátt í þeirri verðbólgu sem nú er við að
glíma. Það hefur annars vegar gerst á þann hátt að
hækkun launa umfram vöxt framleiðni hefur verið
48 PENINGAMÁL 2001/3