Peningamál - 01.08.2001, Blaðsíða 61

60 PENINGAMÁL 2001/3
Lánstraust Íslands byggist á styrk þjóðarbúskaparins,
innviðum hagkerfisins, sköpunarmætti í atvinnulífi,
sveigjanleika og horfum um hagvöxt í framtíðinni.
Fullyrða má að Íslendingar njóta öruggrar skilvísi
sinnar. Staða Íslands á alþjóðamörkuðum ræðst
einnig af þróun þýðingarmikilla fjármálaþátta á borð
við skuldastöðu gagnvart útlöndum.
Á alþjóðlegum fjármálamörkuðum gegna mats-
fyrirtæki því hlutverki að greina áhættu í fjármála-
viðskiptum og greina þannig sauði frá höfrum í við-
skiptalífinu. Í þessari grein verður fjallað um starf-
semi matsfyrirtækja og einkunnagjöf og álit þessara
fyrirtækja á ríkissjóði Íslands og íslenskra banka sem
lántakenda á alþjóðlegum markaði.
1. Störf og starfshættir matsfyrirtækja2
Undanfarna tvo áratugi eða svo hafa umsvif mats-
fyrirtækja vaxið að mun í takt við aukin fjármálavið-
skipti á alþjóðamörkuðum. Fjármálamarkaðir hafa
gerst æ margbreytilegri. Sífellt bætast við ný við-
skiptasvið og þátttakendum á markaði fjölgar að
sama skapi. Þetta hefur leitt af sér vaxandi eftirspurn
eftir samræmdum upplýsingum um lántakendur og
mat á áhættu í lánssamningum. Fjárfestar, bankar og
aðrar fjármálastofnanir standa frammi fyrir því að
sérhverri fjárskuldbindingu fylgir hætta á greiðslu-
vanefndum. Hversu mikil er sú áhætta og hvernig ber
að bregðast við henni? Til að svara því þarf að kynna
sér hagi hvers lántakanda og meta horfur á, að staðið
verði við samninga. Slík athugun kallar á fé og fyrir-
höfn sem skapar grundvöll fyrir sérhæfingu í að meta
áhættu í fjármálaviðskiptum.
Kjarninn í starfi matsfyrirtækja felst í því að meta
lánshæfi lántakenda og birta niðurstöður opinberlega.
Hugtakið lánshæfi má skilgreina á þann veg að það
feli í sér líkur á því að lántaki standi við skuldbind-
ingar um greiðslur samkvæmt ákvæðum lánssamn-
ings.3 Lánshæfið er notað til að lýsa horfum á að lán-
taki efni skuldbindingar sínar. Enda þótt bregða megi
mælistiku á hugtakið lánshæfi að einhverju marki
kallar það engu að síður á huglægt mat, t.d. mat á vilja
ríkisstjórnar til að efna lánssamninga gerða af fyrri
stjórnvöldum. Lánshæfi og lánstraust ræðst og af við-
ÓLAFUR ÍSLEIFSSON1
Lánstraust Íslendinga í útlöndum
Lánsfjáröflun ríkissjóðs styðst við lánshæfismat erlendra fyrirtækja. Einkunnir þeirra hafa hækkað á
liðnum árum og skipa honum í flokk með traustum lántakendum á heimsvísu. Allir helstu markaðir
standa ríkissjóði opnir. Lánshæfiseinkunn myndar umgjörð um vaxtakjör lántakanda sem ráðast af
markaðsskilyrðum á hverjum tíma. Á undanförnum árum hefur lántökukostnaður ríkissjóðs lækkað jafnt
og þétt í takt við hækkað lánshæfismat. Ríkið er að jafnaði hæst metni lántakandinn í hverju landi. Kjör
á lánum ríkissjóðs mynda því viðmiðun fyrir aðra lántakendur. Íslenskir bankar og atvinnufyrirtæki hafa
notið góðs af bættum kjörum ríkissjóðs og þjóðarbúið hefur sparað sér umtalsverðar vaxtagreiðslur til
erlendra lánveitenda.
1. Höfundur er framkvæmdastjóri alþjóðasviðs Seðlabanka Íslands. Birni
G. Ólafssyni, Ingimundi Friðrikssyni, Jóni Þ. Sigurgeirssyni og Vil-
hjálmi Bjarnasyni er þakkaður yfirlestur og gagnlegar ábendingar. Hag-
fræðinemunum Sigurði Elí Haraldssyni og Úlf Viðari Níelssyni er
þökkuð aðstoð við gagnaöflun. Höfundur ber einn ábyrgð á greininni.
2. Sjá yfirlitsgrein Cantors og Packers (1994).
3. Orðið lántaki getur í þessari grein jafnt átt við útgefanda skuldabréfs
sem aðila að lánssamningi. Lánssamningur getur á sama hátt jafnt átt
við samning um skuldabréfaútgáfu.