Peningamál - 01.02.2003, Page 58

hefur lækkað í verði og kemur einnig í veg fyrir að
hann þurfi að sækja Bandaríkjadali inn á markaðinn
(Neely, 2001).15
Í könnun Neelys (2001) kom fram að inngrip eru
nær alltaf gerð, a.m.k. að hluta til, á stundarmarkaði
og sögðust yfir 95% aðspurðra alltaf eiga stundar-
viðskipti þegar gripið væri inn í gjaldeyrismarkað.
Um 53% sögðust nota framvirka samninga t.d. í
tengslum við stundarviðskipti en enginn sagðist nota
framvirka samninga eingöngu. Einn seðlabanki hafði
notað markað með framtíðarsamninga (e. futures) til
inngripa. Algengast er að seðlabankar hringi beint í
þá sem þeir vilja eiga viðskipti við og sögðust allir
hafa notað símasamskipti að einhverju eða öllu leyti
í inngripum. Þegar könnunin var gerð gripu um 44%
aðspurðra inn með því að eiga rafræn viðskipti en
svo virtist sem seðlabankar séu að auka slík viðskipti
eftir því sem mótaðilar þeirra hafa gert slíkt.
Í könnuninni kemur einnig fram að flest inngrip
fara fram þegar gjaldeyrismarkaður er opinn. Helm-
ingur aðspurðra hafði gripið inn í markaði utan þess
tíma, bæði rétt fyrir opnun og eftir lokun markaða.
Fjórðungur seðlabanka sagðist alltaf grípa inn í
gjaldeyrismarkaði á ákveðnum tíma dags, ýmist á
morgnana eða rétt fyrir lokun.
Að lokum kemur fram í könnuninni að stjórnvöld
hafa stundum gripið til óbeinna aðferða til að hafa
áhrif á gengi gjaldmiðla. Er þá átt við aðgerðir sem
ekki falla undir þá skilgreiningu inngripa að þau feli
í sér viðskipti seðlabanka með gjaldeyri í þeim til-
gangi að hafa áhrif á gengi gjaldmiðla. Sem dæmi um
slíkar aðgerðir má nefna þegar stjórnvöld setja höml-
ur á fjármagnsflæði, gjaldeyrishömlur eða reyna á
einhvern hátt að stýra flæði fjármagns með lagasetn-
ingu eða öðrum aðgerðum. Á áttunda áratugnum
stýrðu t.d. stjórnvöld á Spáni, Ítalíu, Frakklandi og
Bretlandi erlendum eignum ríkisfyrirtækja með það
að markmiði að hafa áhrif á gengi gjaldmiðla við-
komandi landa án þess þó að grípa til beinna inngripa
á gjaldeyrismarkaði. Í byrjun tíunda áratugar síðustu
aldar brugðust stjórnvöld á Spáni, Írlandi og Portúgal
við spákaupmennskuárásum með því að setja hömlur
á fjármagnsflæði.
6. Inngrip Seðlabanka Íslands á gjaldeyris-
markaði
Skipulegur gjaldeyrismarkaður á Íslandi var form-
lega stofnaður í maí 1993.16 Áður var gengi krón-
unnar einhliða skráð af Seðlabanka Íslands. Genginu
var síðan breytt þegar ástæða þótti til. Með stofnun
skipulegs gjaldeyrismarkaðar 1993 voru teknir upp
skráningarfundir í Seðlabankanum. Á þessum fund-
um áttu markaðsaðilar viðskipti hver við annan og
Seðlabankann. Gengi krónunnar var síðan skráð þeg-
ar viðskiptin höfðu átt sér stað. Einnig gátu aðilar átt
viðskipti utan skráningarfunda. Lokaskrefið í átt til
fullgilds samfellds markaðar var stigið 1. júlí 1997
þegar afgreiðslutími gjaldeyrismarkaðar var lengdur
til jafns við afgreiðslutíma bankanna þ.e. frá 9:15 til
16:00 hvern viðskiptadag.17 Verðmyndun á íslensku
krónunni varð þannig samfelld þar sem viðskipta-
vakar skuldbundu sig til að halda úti verðtilboðum í
viðmiðunarupphæð markaðarins á opnunartíma hans
og eiga viðskipti með hana væri eftir því leitað. Við-
miðunarupphæðin var 1 milljón Bandaríkjadala frá
1. júlí 1997 þar til í október 2000 en þá var hún
hækkuð í 1½ milljón Bandaríkjadala. Einnig gerðu
viðskiptavakar samkomulag um að halda ákveðnu
verðbili (e. spread) í tilboðum sínum.18 Seðlabankinn
getur alltaf átt viðskipti við viðskiptavaka en á ekki
viðskipti við aðra (reglur nr. 913/2002 um gjaldeyris-
markað) að undanskildum ríkissjóði. Með breyting-
unni á markaðnum 1997 og breytingum sem höfðu
orðið á ytra umhverfi hans var því í fyrsta sinn
kominn raunverulegur gjaldeyrismarkaður í líkingu
við erlenda markaði. Fjármálastofnanir gátu varið
erlendar stöður sínar í auknum mæli og aukið þjón-
ustu við fjárfesta.
Millibankamarkaði með gjaldeyrisskiptasamn-
inga var komið á fót 26. nóvember 2001 og voru
reglur settar um hann líkt og aðra millibankamarkaði
í mars 2002 (sjá umfjöllun í grein Gerðar Ísberg,
PENINGAMÁL 2003/1 57
15. Seðlabanki Kólumbíu hefur notað sams konar aðferðir. Fjölda annarra
dæma um notkun seðlabanka á möguleikum afleiða í inngripum má
nefna. Seðlabankar Brasilíu og Chíle hafa t.d. gefið út gengistryggð
verðbréf til að tryggja innlendum markaði nægilegt laust fé og mæta
aukinni eftirspurn innlendra fjármálastofnana eftir gengisvörnum og
Seðlabanki Filippseyja hefur notað ígildi framvirkra samninga til að
gefa markaðnum kost á gengisvörnum.
16. Yfirlitsgrein um þróun gjaldeyrismarkaðarins á Íslandi er að finna í
Peningamálum 2001/3.
17. Áður höfðu fjármagnshreyfingar milli Íslands og útlanda verið gefnar
frjálsar í skrefum sem í meginatriðum lauk í ársbyrjun 1995.
18. Ákvörðun verðbilsins var síðan gefin frjáls frá og með 1. janúar 2003.