Peningamál - 04.11.2015, Qupperneq 49

P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
5
•
4
49
RAMMAGREINAR
fram erlendan.2 Samkvæmt stikamatinu í töflu 1 leiðir það til 3,5%
lækkunar innflutningsverðs en 1,3% hækkunar útflutningsverðs í er-
lendum gjaldmiðli. Í krónum talið lækkar útflutningsverð hins vegar
um 1,2% og viðskiptakjör batna því um 2,3%. Raungengishækk-
unin veldur því hins vegar að útflutningur dregst saman um 1,2% en
innflutningur eykst um 4,9%. Þótt viðskiptakjör batni verða utan-
ríkisviðskiptin því nokkru óhagstæðari og versnar vöru- og þjónustu-
jöfnuður um sem nemur 1,5 prósentum af landsframleiðslu. Áhrifin
á hreinan útflutning (magn útflutnings umfram magn innflutnings)
eru meiri og versnar hann um sem nemur 2 prósentum af landsfram-
leiðslu á föstu verði.3
Þetta eru hins vegar langtímaáhrif raungengisbreytingarinnar.
Til skemmri tíma geta þau verið meiri eða minni. Til að meta skamm-
tímaáhrifin og þann tíma sem það tekur langtímaáhrifin að koma
fram er hægt að meta jöfnukerfið á svokölluðu villuleiðréttingarformi
(e. error correction form).4 Mynd 1 sýnir áhrif raungengishækkunar-
innar yfir fimmtán ára tímabil. Eins og sjá má eru langtímaáhrifin
að stærstu leyti komin fram tveimur árum eftir hækkunina. Einnig
sjást vísbendingar um yfirskot í áhrifum á útflutningsmagn og verð í
erlendum gjaldmiðli og í viðskiptakjörum.
Hefur útflutningur þróast í takt við það sem vænta mátti í kjölfar
fjármálakreppunnar?
Miklar sviptingar urðu í innlendum og alþjóðlegum efnahagsmálum
í kjölfar alþjóðlegu fjármálakreppunnar sem hófst árið 2007 en brast
á hér á landi af fullum krafti ári síðar. Í kjölfarið drógust alþjóða-
viðskipti verulega saman: þannig minnkaði viðskiptavegin eftirspurn
helstu viðskiptalanda Íslands um 14% frá miðju ári 2008 til miðs árs
2009 og á sama tíma lækkaði hlutfallslegt verð útflutnings Íslend-
inga um ríflega 20%. Þessi mikla raungengislækkun dró verulega úr
neikvæðum áhrifum minni alþjóðlegrar eftirspurnar fyrir íslensk út-
flutningsfyrirtæki með því að gera innlendan útflutning samkeppnis-
hæfari og draga þannig úr samdráttaráhrifum efnahagskreppunnar,
auk þess sem hún studdi við afkomu þeirra og vó á móti áhrifum
verðlækkunar sem varð á erlendum mörkuðum.
Þrátt fyrir þessar miklu sviptingar og mikinn samdrátt alþjóða-
viðskipta hélt útflutningur frá Íslandi áfram að vaxa. Það er hins
vegar áhugavert að skoða hvort vöxturinn hafi verið í takt við það
2. Hér er eingöngu fjallað um bein áhrif gengisbreytingar á utanríkisviðskipti og því eru ekki
tekin með möguleg óbein áhrif hennar á innlenda eftirspurn og tekjur.
3. Hægt er að sýna fram á að áhrif gengisbreytingar á vöru- og þjónustujöfnuð eru
[–1 + β(1 + f)]hx – α(1 + γ)hm þar sem hx og hm eru hlutföll verðmætis út- og innflutnings
í nafnvirði vergrar landsframleiðslu (notast er við meðaltal áranna 1990-2014). Áhrif á
framlag utanríkisviðskipta fást með sama hætti þar sem hlutföllin endurspegla raun- í
stað nafnstærðir. Út frá þessu má einnig leiða Marshall-Lerner-skilyrðið sem lýsir því
hvaða skilyrði teygnistikar inn- og útflutnings þurfi að uppfylla þannig að gengishækkun
leiði til minni viðskiptaafgangs, þ.e. að β(1 + f) – α(1 + γ) – 1 < 0 (sem gerir ráð fyrir
að í jafnvægi séu verðmætahlutföllin u.þ.b. þau sömu). Miðað við stikamatið í töflu 1
fæst gildið -0,38 og því er Marshall-Lerner-skilyrðið uppfyllt. Ef gert er ráð fyrir fullum
gengisleka í inn- og útflutningsverð (β = 1 og α = – 1) fæst skilyrðið í sinni einföldu og
betur þekktu útgáfu: f + γ + 1 < 0.
4. Á sem einfaldastan hátt má lýsa villuleiðréttingarlíkaninu sem (Δ táknar breytingu
stærða) Δyt = r0 + r1Δyt-1 + ... + rnΔyt-n + κ1Δzt + ... + κmΔzt-m – l(yt-1 – πzt-1) þar sem y er
innri stærðin sem á að skýra (verð eða magn inn- eða útflutnings) og z eru skýristærð-
irnar í jöfnum (1)-(4). Síðasti liður jöfnunnar inniheldur því frávikið frá langtímajafn-
væginu sem jöfnur (1)-(4) lýsa og l lýsir því hversu mikið af þessu fráviki er „leiðrétt“ á
hverjum ársfjórðungi. Jafna á þessu formi er metin fyrir verð og magn inn- og útflutnings
með sömu skýristærðum og langtímasamböndin auk árstíðargervibreyta. Jöfnurnar fyrir
útflutningsverð og innflutningsmagn innihalda einnig gervibreytu sem tekur gildið 1 á
fjórða ársfjórðungi 2008 en 0 annars. Innflutningsverðjafnan inniheldur sambærilega
gervibreytu fyrir fyrsta ársfjórðung 2009. Þessar jöfnur skýra frá 65% (útflutningsverð)
til 95% (innflutningsverð) af breytileika verðstærðanna og frá 75% (útflutningsmagn) til
83% (innflutningsmagn) af breytileika magnstærðanna.