Skírnir - 01.04.1989, Side 22

16
LOFTUR GUTTORMSSON
SKÍRNIR
ábúandi á býli X árið 1756. Skráningu vantar fyrir árið 1757 en
1758 er ábúandi sama býlis skráður Bjarni Bjarnason. Gloppan
(sem við gerum ráð fyrir að ekki reynist hægt að fylla eftir öðrum
leiðum) veldur hér tvöfaldri óvissu, um ábúðartíma bœði Jóns og
Bjarna á býlinu X.
Annars er það vitaskuld háð viðfangsefni hverju sinni hversu
strangar kröfur ástæða er til að gera um ítarleik upplýsinga um
þetta efni. Reglulega færð sóknarmannatöl eru ómetanlegar heim-
ildir þegar stefnt er að því að rekja sem nákvæmast ábúð manna á
umræddu tímabili en vissulega er hægt með minni fyrirhöfn að fá
verðmætar upplýsingar eftir öðrum leiðum, þótt grófari séu í eðli
sínu. Hér má nefna t.d. upplýsingar um fæðingarstað, miðað við
búsetu manna á ákveðnum tíma. Slíka vitneskju veitir fyrst
„manntalið" 1816 sem hér verður jafnframt stuðst við. Sem kunn-
ugt er, þá er hið svokallaða manntal frá 1816 í raun réttri sóknar-
mannatal, fyrirskipað í tilefni af því að um sama leyti gengu í gildi
hérlendis nýjar reglur um færslu prestsþjónustubóka.27 Þessari
fyrirskipun má þakka að upplýsingar liggja fyrir um fæðingarstað
flestallra íslendinga einum þrjátíu árum áður en almennt var leitað
eftir þeim við töku manntala í Danaveldi.28
Ábúð í Reykholtsprestakalli
Við upphaf sóknarmannaskráningar í Reykh.prk. árið 1754 töldust
þar 43 ábúendur á 38 jörðum (tvíbýlt var á 5 jörðum). Lögbýli voru
33 að tölu en hjáleigur fimm.29 Af lögbýlunum voru 16 í eigu kirkj-
unnar (aðallega Reykholtskirkju og biskupsstólsins í Skálholti) en
17 í einkaeign; ein jörð, Bolastaðir, skiptist til helminga milli kirkju
og einstaklings. Hjáleigurnar fimm tilheyrðu allar utan ein lögbýl-
um í einkaeign. Af þessum síðarnefndu var aðeins eitt í sjálfsábúð
(„bændaeign"). Að meðaltali stóðu lögbýlin nálægt því sem kallað
er meðaljörð skv. jarðamati eða um 21 hdr.30
Hvað eignarhald jarða áhrærir lá Reykh.prk. mjög nálægt lands-
meðaltali ef miðað er við skiptinguna „einkaeign“/„opinber eign“
(kirkju- eða konungseign) eins og henni var háttað um 1700. Mun-
urinn er helst sá að hlutur kirkjunnar var hér að sama skapi meiri