Skírnir - 01.04.1989, Page 37

SKÍRNIR STAÐFESTI í FLÖKKUSAMFÉLAGI?
31
bendir til þess að furðu stór hluti þessa hóps hafi flust inn í sóknina
annaðhvort sem ráðsett fólk eða stofnað þar til búskapar með maka
sem var einnig aðfluttur. Þótt aðfluttir vinnumenn hafi sjálfsagt
fest þar ráð sitt í nokkrum mæli, virðast fáir hafa ílenst þar til
lengdar; og eflaust voru hinir fleiri sem fluttust þaðan burt óráð-
settir og héldu þannig eitthvað áfram sínum flökkugjörnu vistferl-
um.
Af framansögðu verður ályktað að með réttu megi heimfæra til
íslenskra aðstæðna þá gagnrýni sem félagsfræðingar hafa sætt af
hálfu sagnfræðinga fyrir tilhneigingu þeirra til að kenna samfélög
fyrri alda fyrirvaralaust við kyrrstöðu.65Andspænis lífseigum hug-
myndum um hið „kyrrstæða bændasamfélag"66 er m.ö.o. nauð-
synlegt að undirstrika að flutningar fólks út fyrir sóknarmörk og
milli héraða voru býsna almennt fyrirbæri í lífi forfeðra okkar.
A.m.k. í þessum afmarkaða skilningi voru mörg hefðbundin
sveitasamfélög á furðu mikilli hreyfingu. Hitt er aftur á móti ljóst
að frá félagsfræðilegu formgerðarsjónarmiði höfðu þessir fólks-
flutningar milli tiltölulega einleitra eininga allt aðra merkingu, allt
aðrar og minni afleiðingar fyrir samfélagsgerðina, en þeir flutning-
ar sem síðar áttu sér stað samfara þéttbýlismyndun og vexti nú-
tímalegs iðnaðar.
Nú er sérhver ályktun afstæð, háð þeirri viðmiðun sem gengið er
út frá. Þegar ræðir um landfræðilegan hreyfanleika sem tiltölulega
almennt fyrirbæri á 18. öld, er nauðsynlegt að taka fram að hann
var mjög breytilegur eftir aldri, félagslegri og efnahagslegri stöðu -
eftir því hvar menn voru staddir á lífsferlinum. Þetta gildir jafnvel
um Island 18. aldar þar sem meiri hreyfing var þó á húsráðendum
en víðast annars staðar í norðanverðri Evrópu. Hér voru vinnuhjú
og sveitarómagar tiltölulega fjölmennari flokkar enþar og hin tíðu
vistaskipti þeirra vega því óvanalega þungt þegar lagðir eru al-
mennir mælikvarðar á landfræðilegan hreyfanleika fólks. Saman-
borið við flökkutilveru þessara félagsflokka koma húsráðendur
fyrir sjónir sem tiltölulega staðfastur hópur. Með öðrum orðum,
aðfesta ráð sitt fól ekki aðeins í sér félagslega bindingu heldur einn-
ig miklu meira landfræðilegt staðfesti en einstaklingarnir höfðu
yfirleitt átt að venjast á ungdómsárunum. Þeir sem annaðhvort
náðu eða kusu ekki að festa ráð sitt - og það var hlutskipti ekki