Skírnir - 01.04.1989, Side 38

32
LOFTUR GUTTORMSSON
SKÍRNIR
óverulegs hluta af hverri uppkominni kynslóð á íslandi67 - voru
jafnframt líklegir til að fylgja áfram hinu reikula ferli vinnuhjú-
anna.
Eins og vænta mátti sýnir Reykholtsdæmið að staðfesti ábúenda
var háð árferði og það var ennfremur mjög breytilegt eftir einstak-
lingum: sumir höfðu það sem jafngilti í raun lífstíðarábúð á sömu
jörð, aðrir skiptu einu sinni eða tvisvar um ábýli, enn aðrir mörg-
um sinnum á búskaparferli sínum.68 Mismuninn má líklega að ein-
hverju leyti rekja til þess hve „góða“ jörð ábúandi hreppti í upphafi
en annars er torfundin haldgóð skýring á fyrirbærinu. Þegar á
heildina er litið, virðist t.d. stöðugleiki ábúðar á einstökum jörðum
ekki áberandi háður gæðum þeirra skv. jarðamati.
Telja verður sennilegt að það ábúðar- og flutningsmynstur sem
þessi athugun leiðir í ljós hafi haft sín áhrif á samskipti manna í
sveitasamfélaginu og á þau gildi sem voru þeim tengd. Þannig er
ástæða til að efast um að þetta mynstur hafi getað borið uppi og
hlúð að þeirri ættarhyggju sem menn hafa löngum viljað eigna
þessari samfélagsgerð hér á landi. Ekki þarf að fara í grafgötur um
að á þessum tíma vísar hugtakið ættarhyggja aðallega til giftra hús-
ráðenda þar sem þeir höfðu einir viðurkenndan rétt til að eignast
afkomendur. Og að svo miklu leyti sem ættrækni er yfirhöfuð fyrir
að fara á tilteknu tímabili, er ennfremur eðlilegt að ætla að hún birt-
ist í umhyggju manna fyrir því að treysta bönd, bæði hagsmuna- og
tilfinningaleg, við nánustu ættingja og láta afkomendur njóta góðs
af þeim efnislegu og óefnislegu gæðum - auði, völdum, virðingu -
sem foreldrar hafa erft og/eða áunnið sér.
Með hliðsjón af öllum þjóðfélagsaðstæðum á Islandi á þessu
tímabili - almennum leiguliðabúskap, pólitísku áhrifaieysi
óbreyttra búenda, snemmbærum flutningi margra ungmenna að
heiman og ekki síst því hve stór hluti ábúenda var aðfluttur í
„heimasókn“ - er ósennilegt að ættarhyggja hafi átt sterk ítök í vit-
und óbreyttra húsráðenda; til þess skorti þá flesta þau verðmæti
sem færast helst milli kynslóða eftir ættartengslum. Allt öðru máli
gegnir um hinn tiltölulega fámenna hóp íslenskra stóreigna- og
embættismanna:69 þau verðmæti sem þessi hópur hafði nánast því
einokun á voru einmitt til þess fallin að styrkja ættarböndin og
glæða umhyggju fyrir „hagstæðu" makavali og mágsemdum. En