Skírnir - 01.04.1989, Side 117

JÓN KARL HELGASON
Tímans heróp
Lestur á inngangi Georgs Brandesar að Meginstraumum
og á textum eftir Hannes Hafstein og Gest Pálsson
Hér á landi er Georgs Brandesar (1842-1927) oftast minnst fyrir
að hafa kynnt Norðurlandabúum raunsæisstefnuna í bókmenntum
og haft áhrif á íslenska raunsæishöfunda. Hvort tveggja er rakið til
fyrirlestra sem hann hóf að flytja við háskólann í Höfn þann 3.
nóvember árið 1871 og nefndi Hovedst0mninger i det 19de Aar-
hundredes Litteratur (framvegis nefndir Meginstraumar). Það tók
Brandes sex ár að ljúka þessari fyrirlestraröð, en lestrarnir komu út
í sex bindum á árunum 1872-91. Á þeim tíma breyttust ýmsar
áherslur sem Brandes lagði í fyrsta lestrinum, inngangi verksins, en
hann er eigi að síður ágæt heimild um grundvallarviðhorf og að-
ferðir Brandesar, erlend áhrif sem hann varð fyrir og markmið hans
með Meginstraumum}
Inngangurinn, sem birtist á íslensku í þessu Skírnishefti, gefur
auk þessa hugmynd um hvernig menn fjölluðu um bókmenntir
fyrir einni öld. A undanförnum árum hafa bókmenntafræðingar
hneigst til að slíta bókmenntaumræðu okkar aldar úr tengslum við
umræðuhefð aldarinnar á undan; dæmt þá síðarnefndu sem ein-
hliða rannsókn á smásmugulegum æviatriðum höfunda. Þetta
kemur ekki heim og saman við inngang Brandesar. Þau skáld-
skaparfræði sem þar eru iðkuð leita í fullri alvöru svara við því hvað
móti bókmenntirnar, hvað þær tjái og hvaða hlutverki þær gegni
eða eigi að gegna í samfélaginu. Viðlíka spurningar eru áberandi í
bókmenntaumfjöllun undanfarinna áratuga.
I
Af inngangi Brandesar er ljóst að hann lítur á framrás sögunnar
með augum Hegels.2 Aflvaki þróunar er endurtekin barátta tveggja
andstæðna sem Brandes kýs að nefna byltingu og andspyrnu