Skírnir - 01.04.1989, Page 243

SKÍRNIR
MANNFRÆÐI OG SAGA
237
ið upp úr alls kyns vafasömum ályktunum um loftslagsbreytingar fyrir
1100 ogfólksfjölda (bls. 161,171,175). Einnigsegirhún aðíslendingarhafi
sótt sér í íslenska skóga við í hús sín, báta og skip og eyðing skóga því orðið
afdrifarík; úthafssiglingum hafi fækkað sem hafi verið bagalegt af því að Is-
lendingar hafi orðið háðari innflutningi timburs og líka korns vegna versn-
andi loftslags. Norðmenn hafi tekið siglingar til Islands í sínar hendur en
vindar hafi orðið svo óhagstæðir að skip hafi ekki komist til landsins og því
hafi siglingar nánast lagst niður á 12. öld. A. m. k. eigi það við um siglingar
Islendinga sem hafi nærri hætt að ferðast úr landi og og hafi það verið mjög
örlagaríkt (bls. 162-4, 227, 236). Allt þetta er ýmist mjög ónákvæmt eða
rangt. Þá telur hún að allar kirkjujarðir hafi verið staðir og að land hafi þeir
einungis fengið að gjöf til takmarkaðs tíma (bls. 193, 194, 203). Hið fyrra
er væntanlega alrangt en hið síðara er órökstudd tilgáta. En af þessu dregur
Hastrup allvíðtækar ályktanir.
III
Jesse Byock myndi vera ósammála Hastrup um þróun stjórnkerfisins og
breytingar á því. Eins og fram er komið telur hann að stjórnkerfið hafi ekki
breyst mikið, það hafi verið vel virkt fram á síðustu áratugi þjóðveldisins
og fyrir honum er aðalatriði að sýna hvernig það starfaði. Til þess notar
hann Islendingasögur, samtímasögur og Grágás. Kerfinu er lýst í Grágás
og sögurnar sýna hvernig það starfaði, að sögn Byocks; milliganga kom til
sögunnar þegar annað brást. Fullt samræmi sé á milli sagna og Grágásar um
kerfið og samtímasögur staðfesti iýsingar íslendingasagna á milligöngu og
mikilvægi hennar. Að dómi Byocks snúast íslendingasögurnar fyrst og
fremst um deilur manna og hvernig þær voru leystar. Sögurnar eigi að vísu
að gerast á 10. og 11. öld en hefðu vart verið skráðar á 13. öld nema af því
að vandamálin sem þær lýsa og leiðirnar sem menn fóru til að leysa þau hafi
átt sér samsvaranir á 13. öld. íslendingasögurnar sýni því raunsanna mynd
af vandamálum og lausnum á þeim þótt persónur, atburðir og atvik kunni
að vera ýmist ýkt eða skálduð. Og það sem meira er, þar sem stjórnkerfið
hafi ekki breyst að marki frá atburðatíma sagnanna, geti þær líka verið
raunsannar lýsingar á því hvernig kerfið starfaði á 11. öld og fyrr.
Ábendingar Byocks um milligöngu eru sannfærandi en þar með er ekki
sagt að öll vandamál hafi verið leyst með þeim hætti sem hann lýsir. Stund-
um virtust vandamálin óleysanleg eins og fram kom í deilum Þorgils og
Hafliða um 1115-20. Að vísu fannst friðsamleg lausn og Ari fróði mun hafa
ritað íslendingabók sína eigi löngu síðar til að sýna að farsælast væri að setja
niður deilur með málamiðlun og sáttum. Hann sýnir hvernig afstýrt var of-
stopa Tungu-Odds, hvernig Þorgeir Ljósvetningagoði fann málamiðlun
kristnitökuárið, hvernig Skafti Þóroddsson hélt aftur af ofbeldisseggjum
og stuðlaði að friði með stofnun fimmtardóms og hversu gæfulegt það var
íslendingum að gera ísleif að biskupi og lúta forsjá Gissurar biskups. Jesse