Skírnir - 01.09.1990, Blaðsíða 181

SKÍRNIR
SPURNINGAR TIL RITHÖFUNDA
433
á eftir að skrá í eilífðina. Til að segja okkur þetta, til að ljúka upp fyrir
okkur veröldinni sem við vitum að er þarna en sjáum samt ekki, þurf-
um við rithöfunda sem kunna að brjóta niður steinrunnar sjálfsmyndir
okkar og framleiða nýjar myndir af þeirri furðuveru sem við erum,
myndir sem gera okkur kleift að verða raunverulegir skapendur eða
gerendur sögunnar.
Hér kem ég loks að spurningunum sem mig langar til að beina til rit-
höfunda. Takist þið raunverulega á við það verkefni að vinna úr reynslu
mannfólksins og að móta nýjan sjálfsskilning og skilning á heiminum
við mótsagnakenndar aðstæður samtímans? Eða er það kannski með
öllu óviðeigandi að vænta þess að þið sinnið þessu verkefni? Nú er
vonandi ljóst af því sem áður er rakið, að rithöfundar hafa gegnt lykil-
hlutverki í uppeldi fólks við að móta skilning þess á sjálfu sér og
veröldinni. Þetta er óumdeilanlegt. Hitt er hins vegar umdeilanlegt
hversu vel eða illa þeir hafa gegnt þessu hlutverki og hversu heilla-
vænleg áhrif þeirra hafa verið. Var það - svo dæmi sé tekið - böl okkar
eða blessun að eignast verk þeirra Halldórs Laxness og Þórbergs
Þórðarsonar? Þessar tvær bókmenntasmiðjur hafa vafalaust haft meiri
áhrif á það hvernig Reykvíkingar yfirvega líf sitt og skoða tilveruna en
lagadeild og guðfræðideild háskólans samanlagðar. Leikaraskapur og
trúarárátta ásamt orðfimi og hæðni eru höfuðeinkenni þessara höfunda.
Var það (og er það) íslenskum lesendum hollt að kynnast sjálfum sér og
veröldinni gegnum gleraugu slíkra höfunda? Það er líka umhugsunar-
vert hvort íslenskir rithöfundar, sem alist hafa upp í skjóli þessara
tveggja miklu rithöfunda, hafi ekki tekið of mikið mið af vinnu-
brögðum þeirra, verið sporgöngumenn fremur en brautryðjendur. Um
þetta skal ég ekki dæma, en ég tel löngu tímabært að íslenskir
rithöfundar temji sér gagnrýnni afstöðu til bókmenntahefðar okkar en
þeir hafa gert til þessa og stundi jafnframt þá sjálfsgagnrýni og
þjóðfélagsrýni sem við þörfnumst.
Ég hef enga trú á þeirri speki að þjóð hafi þá stjórn sem hún verð-
skuldi og þaðan af síður að þjóð eignist þá rithöfunda sem hún á skilið.
Hver þjóð þarfnast hins vegar rithöfunda sem takast af fullum heil-
indum á við það verkefni að endurvinna reynslu okkar af sjálfum okkur
og heiminum og reyna að móta þann skilning á veröldinni sem nýtist
okkur til að byggja þennan heim og takast á við ofbeldi hans. Við
þurfum rithöfunda sem takast á við togstreitu trúar og tækni í mann-