Skírnir - 01.04.1993, Page 23
SKÍRNIR
UM SANNLEIKA OG LYGI
17
flestu, jafnvel eigin líkama, svo hún geti bannfært hann og læst
inni í stoltri, trúðslegri vitundinni handan hlykkjóttra garna, örs
blóðstreymis og margbrotins vefjatitrings! Náttúran henti lyklin-
um út í hafsauga: og vei þeirri örlagaríku forvitni sem freistast til
að gægjast út um rifu á vitundarkompunni niður í hyldýpið og
fær nú hugboð um vægðarleysið, óseðjanlega græðgina, ógnina
sem maðurinn hvílir á í græskulausu tómlæti, líkt og hann gefi sig
draumum á vald liggjandi á baki tígrisdýrs. Hvernig í veröldinni
gat sannleikshvötin vaknað við slíkar kringumstæður!
Þegar einn einstaklingur atti kappi við aðra einstaklinga við
náttúrulegar aðstæður, notaði hann vitsmuni sína oftast til þess
eins að villa á sér heimildir: En sökum þess að bæði nauðsyn og
leiðindi knýja manninn til að lifa í samfélagi og hjörð, þarf hann á
friðarsáttmála að halda til að forða a.m.k. hinu alversta bellum
omnium contra omnes.2 Friðarsáttmálinn hefur eitthvað í för með
sér sem virðist eins og kveikjan að hinni dularfullu sannleikshvöt.
Upp frá þessu er nefnilega fastmælum bundið hvað heita skuli
„sannleikur", þ.e.a.s. það verða fundin upp algild og skuldbind-
andi heiti yfir hlutina og lagasetning tungumálsins kveður á um
frumlögmál sannleikans. Hér skapast nefnilega í fyrsta sinn and-
stæðan á milli sannleika og lygi. Lygarinn notar gildandi heiti,
orðin, til að láta hið óraunverulega líta út fyrir að vera raunveru-
legt. Þannig segir hann t.d.: „ég er ríkur", þó að einmitt orðið „fá-
tækur“ ætti réttilega við um aðstæður hans. Hann misnotar við-
teknar venjur með því að víxla nöfnum eða jafnvel rangsnúa
merkingu þeirra eftir geðþótta. Ef hann gerir þetta í eiginhags-
munaskyni og auk þess á skaðlegan hátt, treystir samfélagið hon-
um ekki lengur og úthýsir honum. Með því vakir í raun ekki fyrir
fólki fyrst og fremst að forðast svik, heldur miklu fremur tjónið
sem af svikunum hlýst. A þessu stigi málsins er það eiginlega ekki
blekkingin sem fólk hatar, heldur hinar slæmu og fjandsamlegu
afleiðingar ákveðinna tegunda blekkinga. Leit mannsins eftir
sannleikanum eru svipuð takmörk sett: Hann girnist hinar þægi-
legu hliðar sannleikans sem auðvelda honum að draga fram lífið,
2 Lat.: Stríð allra gegn öllum.