Skírnir - 01.04.1993, Síða 27

SKÍRNIR
UM SANNLEIKA OG LYGI
21
an, löghelgan og bindandi sess meðal þjóðanna. Sannindi eru tál-
sýnir sem við höfum gleymt að eru tálsýnir, útjaskaðar og mátt-
lausar myndhverfingar, máð skiptimynt sem er ekki lengur gjald-
gengur málmur. Við höfum ekki enn komist að því hvaðan sann-
leikshvötin er sprottin: því hér að framan höfum við einungis
heyrt um þá skyldu sem samfélagið leggur okkur á herðar til að
halda velli: sannsöglina, þ.e. fastbundna notkun myndhverfinga;
eða siðferðilega orðað: skylduna til að ljúga samkvæmt fastmót-
aðri hefð, ljúga saman í hjörð eftir reglum sem allir verða að
hlýða. Vissulega gleyma mennirnir hvernig ástatt er um þá og því
ljúga þeir ómeðvitað og af mörghundruð ára gömlum vana - og
sannleikstilfinningin er einmitt sprottin af þessu meðvitundar-
leysi, einmitt þessari gleymsku. Þegar skyldutilfinningin verður
til þess að einn hlutur er kallaður „rauður", annar „kaldur" og sá
þriðji „þögull", vaknar siðferðileg sannleikskennd: með því að
aðgreina sig frá lygaranum, sem enginn treystir og allir úthýsa,
telur maðurinn sjálfum sér trú um göfuglyndi, áreiðanleika og
nytsemd sannleikans. Maðurinn sem skynsemisvera lætur sér-
tekninguna stjórna athöfnum sínum: Hann þolir ekki lengur að
hrífast og gefa sig á vald óvæntum áhrifum og skynjunum, heldur
alhæfir og aflitar þessi áhrif og færir í kaldan hugtakabúning sem
hann síðan spennir fyrir vagn lífs síns og athafna. Allt sem upp-
hefur manninn gagnvart dýrunum veltur á þessum hæfileika til að
þynna út hinar skynjuðu myndhverfingar og setja þær í kerfi,
sem sagt leysa mynd upp í hugtak. Slíkt skipulag gefur nefnilega
ákveðna möguleika sem væru óhugsandi við fyrstu skynhrifin:
hæfileikann til að byggja upp pýramídalagað skipulag eftir stétt-
um og stigum og til að skapa nýjan heim laga og forréttinda, und-
irskipana og aðgreininga, sem í samanburði við upphaflega skyn-
heiminn virðist traustari, almennari, þekktari, mannlegri, og
verður því reglubindandi og ráðandi. A meðan sérhver uppruna-
leg myndhverfing er einstök, án síns líka og því ætíð fráhverf allri
flokkun, er hin gríðarmikla bygging hugtakanna ósveigjanlega
reglubundin eins og rómverskt grafhýsi og það andar af henni
rökfræðilegri hörku og kulda stærðfræðinnar. Sá sem nemur
þennan kalda andblæ mun vart trúa því að hugtökin, hörð, átt-
hyrnd og ámóta hreyfanleg og teningur, séu ekki annað en leifar