Skírnir - 01.04.1993, Blaðsíða 30
24
FRIEDRICH NIETZSCHE
SKÍRNIR
raunheiminum. Jafnvel handalaus listmálari, sem hygðist með
söng tjá mynd sem svífur honum fyrir hugskotssjónum, ljóstrar
upp meiru með þessum skiptum milli tjáningarsviða en raun-
heimurinn lætur í ljós um eðli hlutanna. Meira að segja á milli
taugaáreitis og myndar ríkir ekkert nauðsynlegt samband. En ef
sama myndin er kölluð fram milljón sinnum og gengur í arf kyn-
slóð fram af kynslóð, já ef gervallt mannkyn kallar hana alltaf
fram við sama tilefni, þá kemur loks að því að hún öðlast tiltekna
merkingu rétt eins og engin önnur mynd kæmi til greina og
strangt orsakasamband ríkti á milli hins upphaflega taugaáreitis
og myndarinnar sem það framkallar, líkt og draumur getur virst
raunverulegur ef hann endurtekur sig eilíflega. En þótt mynd-
hverfing storkni og harðni er það samt engin trygging fyrir nauð-
syn og endanlegu réttmæti hennar.
Trúlega hafa allir sem nokkurt skynbragð bera á rannsóknir
sem þessar, fundið til djúpstæðrar tortryggni gagnvart hvers kon-
ar hughyggju í hvert sinn sem þeir hafa gert sér nokkra grein fyrir
eilífu gildi, takmarkaleysi og óskeikulleika náttúrulögmálanna. Af
því draga þeir þá niðurstöðu að svo langt sem augað eygir, svo
vítt sem sjónaukinn dregur og svo djúpt sem smásjáin greinir, sé
heimurinn alstaðar jafn haganlega byggður, óendanlegur, reglu-
bundinn og óslitinn. Vísindin geta endalaust haldið áfram að
grafa í námum veraldarinnar með góðum árangri og allt sem þau
finna myndar eina samfellda og rökrétta heild. Ekkert bendir til
þess að hér sé um að ræða einhverja hugarsmíð, því að öðrum
kosti hlyti einhvers staðar að komast upp um blekkinguna og
óraunveruleikann. Gegn þessu má annars vegar segja: ef hver og
einn okkar yrði fyrir mismunandi skynhrifum, ef við skynjuðum
ýmist eins og fugl, ormur eða jurt, eða ef einn greindi sama áreit-
ið sem rautt, annar sem blátt og sá þriðji jafnvel sem tón, þá dytti
engum í hug að minnast á einhver náttúrulögmál, heldur yrði álit-
ið að um allsendis huglægt fyrirbæri væri að ræða. Hins vegar má
spyrja: hvað meinum við eiginlega þegar við tölum um náttúru-
lögmál? Við vitum ekkert um náttúrulögmálin sjálf heldur bara
um áhrif þeirra, þ.e.a.s. um samband þeirra við önnur náttúrulög-
mál sem við síðan þekkjum aftur sem enn önnur sambönd. Því
vísa öll þessi sambönd endalaust hvert á annað og okkur er raun-