Skírnir - 01.04.1993, Side 43

SKÍRNIR
VIÐ RÆTUR MANNLEGS SIÐFERÐIS
37
tengist líka því sem í gæðagreiningu hefur verið kallað tegundar-
gæði, þar sem áherzlan hvílir á þeim eiginleikum sem fyrirbæri
ákveðinnar tegundar þarf að hafa sér til ágætis.8 Þetta er sá gæða-
skilningur sem við höfum í huga þegar við tölum til að mynda
um góða og lélega bíla. Þessi andstæða hins góða og hins lélega
liggur höfðingjasiðferðinu til grundvallar. Andspænis eigin ágæti,
sem allt miðast við, fyrirlítur höfðinginn hina undirokuðu og
lægra settu sem í augum hans eru auvirðilegar og lélegar mann-
eskjur. Þær hafa ekki þann mátt sem er undirstaða tegundargæða
höfðingjasiðferðisins (GM I 2).
En það verðmæti sem Nietzsche tengir helzt höfðingjasiðferði
er heilnæmi. Að svo miklu leyti sem hann dáir þessa rót siðferðis
er það vegna þess að hún nærir, ef ég má nota svo útjaskað orð,
já-kvæða hugsun til lífsins. Höfðinginn kveður já við sjálfum sér
og aðstæðum sínum einfaldlega vegna þess að hann er ánægður
með sig. Hreinskilin sjálfsánægja og nánast barnaleg sjálfsupp-
hafning einkenna höfðingjasiðferðið: Eg og mínir líkar eru miklir
og góðir, segir höfðinginn - óbreyttur almúginn er auvirðilegur
og þeim lýð er ekki treystandi. I upphafinni fjarlægð frá lýðnum
fellir höfðinginn þennan dóm eins og sjálfsagðan hlut, án allra
illinda; almúgamaðurinn er ekki illur (þ. böse) heldur lélegur (þ.
schlecht) í samanburði við göfgi höfðingjans og hans líka. Þessi
hugsun flýtur fram af gnægðum valds og sæmdar þeirra sem gefa
veruleikanum gildi í krafti eigin ágætis. Höfðinginn er fullur orku
og hamingja hans eða lífsfylling er fólgin í því að tjá styrk sinn í
verki. Þetta segir Nietzsche vera andstætt „hamingju“ hinna und-
irokuðu sem leita hennar í hvers konar afslöppun, hvíld og vímu,
sem sagt með því að draga sé í hlé frá vettvangi athafna (GM I
10).9 Slík hamingjuleit er dæmd til að mistakast, að mati
Nietzsches, því hún felur í sér lífsafneitun og flótta undan for-
sendum skapandi lífs.
8 Sbr. Georg Henrik von Wright, The Varieties of Goodness. London: Routled-
ge & Kegan Paul 1963.
9 Nietzsche talar hér um vímu og víða í verkum sínum (t.d. GM III 21) minnist
hann á vínandann sem hafi eitrað Evrópu. I Ecce homo (Af hverju ég er svona
klár, 1) ráðleggur hann andans mönnum að drekka vatn.