Skírnir - 01.04.1993, Side 55

SKlRNIR
VIÐ RÆTUR MANNLEGS SIÐFERÐIS
49
við leyfum að tjá sig um hvert atriði, því fleiri augu, ólík augu,
sem við höfum til að skoða hvern hlut, þeim mun fyllra verður
„hugtak" okkar um þann hlut, þeim mun meiri „hlutlægni“ (GM
III 12). Þessi hugmynd um ástríðufulla hlutlægni gefur einhverja
vísbendingu um það hvað felst í því að endurmeta grundvöll allra
gilda. Spyrja þarf: hvers konar tilvistarverkefni er nauðsynlegt til
þess að gera þessa túlkunarfræði að veruleika?
Viðurkenning á því hver við erum er forsenda þess að við get-
um tekizt á við líf okkar af gleði og heilindum. En eftir aldalanga
sögu þrælasiðferðis og villandi heimstúlkana er slíkt ekki á hvers
manns færi. Þetta er ofurmannlegt verkefni og til þess að ýja að
einkennum þess verður að segja nokkur orð um ofurmennið, þá
hugsýn Nietzsches sem svo margir hræðast og er líklega það hug-
tak hans sem mestum misskilningi hefur valdið - og er þá mikið
sagt.
5. Ofurmenmð
Ég sagði í upphafi að hugmyndir Nietzsches um höfðingja og
þræl væru fræðilegar ímyndir er draga fram dæmigerð einkenni
tiltekins fyrirbæris sem þarf þó ekki að eiga sér stað í hreinni
mynd neins staðar í veruleikanum. Nú segi ég það sama um ofur-
mennið. Að öðru leyti er staða ofurmennisins aftur á móti öll
önnur en staða höfðingjans og þrælsins í siðfræði Nietzsches. Þau
síðarnefndu eru greiningarhugtök, túlkunarlyklar sem gera hon-
um kleift að sjá sögu mannlegs siðferðis undir sjónarhorni sem
hefur verið algjörlega vanmetið í sögu siðfræðinnar. Og þótt
hann hafi þau til marks um heilnæmar og sjúklegar rætur siðferð-
is fer því fjarri að hann sé að boða höfðingjasiðferði en fordæma
þrælasiðferði. Þó að Nietzsche beri virðingu fyrir höfðingjasið-
ferði þá gerir hann sér auðvitað ljóst að það er afsprengi tiltek-
inna samfélaga sem eru liðin undir lok. Og þótt hann fari oft
niðrandi orðum um þrælasiðferði þá sýnir greining hans jafn-
framt að það er vagga vestrænnar menningar og þarmeð þeirra
verðmæta sem hún hefur skilað af sér. Nietzsche veit vel að hann
er sjálfur afsprengi þrælasiðferðis og hann ætlar sér ekki þá dul að
komast aftur fyrir það með neinum hætti. Harðskeyttur og sjón-