Skírnir - 01.04.1993, Síða 68
62
VILHJÁLMUR ÁRNASON
SKÍRNIR
gjalda annarri - sem bannar athafnir eins og morð, pyndingar og
þrælkun og dæmir þá illmenni sem framkvæma þær“.47 Þetta ber
ekki að skilja sem svo að Nietzsche sé á nokkurn hátt meðmæltur
slíkum athöfnum, einungis að kenning hans hafni þeim skilningi
á réttlæti sem gengur útfrá ófrávíkjanlegum skyldum sérhvers
gagnvart öllum. I kenningu Nietzsches er engin virðing fyrir
manneskjunni sem slíkri - miklu fremur fyrirlitning á slíkum
hugmyndum vegna þess hvernig þær eru til komnar. Að hans
mati geta sterkir einstaklingar einungis borið virðingu fyrir sín-
um líkum en í bezta falli umborið aðra.
Afstaða Nietzsches gengur því þvert á þá siðferðilegu kröfu
að manneskjunni sé sýnd virðing óháð tilteknum eiginleikum. Að
þessu leyti fellur kenning hans um ofurmennið betur að fagur-
fræðilegum viðmiðunum en siðfræðilegum. Líkt og Kierkegaard
hóf hið siðferðilega upp á hærra stig í trúarlegu líferni, þá hefur
Nietzsche hið siðferðilega upp á æðra stig í „estetík" ofurmennis-
ins. Hjá Kirkegaard víkja almenn siðaboð fyrir kröfum trúarinn-
ar, en Nietzsche hafnar þeim vegna þess að þau hefti sköpunar-
kraft hinna frjálsu anda. Markmið ofurmennisins er vægðarlaus
sjálfssköpun. Hann verður að rífa sig lausan frá almennu siðferði
svo að hann einn sé höfundur lífs síns; tilhugsunin um að vera
borinn uppi af sameiginlegri siðmenningu er honum óþolandi.481
þessum skilningi er sjálfshyggja hans algjör og hann nýtur þess að
dramba í dygðurn sínum: „hugrekki, innsæi, samkennd og ein-
manaleika“ QGB 284).49 Það er athyglisvert að samkenndin sé
meðal hinna eðlu dygða, og varla hægt að túlka hana þannig að
hún nái til allra jafnt. Um afstöðuna til almennings hefði Nietz-
sche sjálfsagt tekið undir með Jónasi frá Hriflu: „Eina bjarglega
leiðin er að fyrirlíta manneskjurnar, en þykja þó vænt um þær.“50
47 Philippa Foot, „Nietzsche’s Immoralism", New York Review of Books, 13.
júní 1991.
48 Sbr. Richard Rorty, „Self-creation and affiliation: Proust, Nietzsche, and
Heidegger", Contingency, Irony, and. Solidarity (Cambridge University Press
1989), s. 96-121.
49 I Dögun (Morgenröte) telur Nietzsche líka upp höfuðdygðirnar fjórar:
„Hreinskilni gagnvart sjálfum sér og öllu því sem er manni vinveitt; hugrekki
andspænis óvininum; veglyndivið hinn sigraða; kurteisi - alltaf [...].“ (M 556).
50 Guðjón Friðriksson, Með sverðið íannarri hendi ogplóginn íhinni, s. 155.