Skírnir - 01.04.1993, Page 83
ÁSTRÁÐUR EYSTEINSSON
í fuglabjargi skáldsögunnar
Um Kristnihald undir Jökli
Samfélag, einstaklingur, fugl
SKÁLDSAGAN ER það bókmenntaform sem jafnan gengur hvað
lengst í sköpun samfellds merkingarheims er umlykur persónur
og atburði. Skáldsaga byggir á samkomulagi höfundar og lesanda
um veruleikamynd, en þessi mynd höfðar ekki síst til okkar sem
sérheimur, því flest höfum við mikla tilhneigingu til að finna okk-
ur sérheima, eða „baklönd", svo ég noti hugtak sem ég kem að
aftur undir lokin. Eins og skáldsagan hefur þróast í vestrænum
bókmenntum, hefur heimur hennar einkennst af einstaklingi sem
glímir við umheiminn um frelsi sitt og þroska. Þau innbyggðu til-
efni sem skáldsögur rísa af eru því einstaklingsbundin örlög og
þjóðfélagsleg málefni. Skáldsagnagerð á Vesturlöndum hefur ein-
mitt gjarnan verið skoðuð sem miðlun slíkra mótsagna: skáldsag-
an er samfélagslegt form sem grundvallast á einstaklingshyggju.
Tilefni atburðarásar í Kristnihaldi undir Jökli virðist vera trú-
fræðilegt og varðar kristnihald prests á Snæfellsnesi - síðar kemur
í ljós að tilefnið er mannfræðilegt í víðara skilningi, því umboðs-
maður biskups þarf að grafast fyrir um undarlega hegðun mann-
fólksins í fleiru en sálusorgarmálum. Sé þetta vísbending um sam-
félagslega hlið sögunnar, þá má spyrja um hin einstaklings-
bundnu örlög: Sögumanni, umboðsmanni biskups er fyrirskipað
að halda persónu sinni utan við skýrslugerðina, enda fáum við
aldrei að vita hvað hann heitir réttu nafni; hann nefnir sig Umba.
Sú persóna sem hann á sérstaklega að rannsaka, presturinn Jón
Prímus, lætur ekkert á sig fá í sögunnar rás, þrátt fyrir allt sem á
gengur, en jafnframt er lítið um skýr svör hjá honum að mati um-
boðsmanns - einnig Jón er því á vissan hátt fyrir utan skýrslu-
Skímir, 167. ár (vor 1993)