Skírnir - 01.04.1993, Page 90
84
ÁSTRÁÐUR EYSTEINSSON
SKlRNIR
léttvægum þversögnum til þess að afstaða hans verði sannfær-
andi“ (103). Hægt er að fallast á það, en Jón er samt aðalpersóna
verksins að skilningi Hallbergs og kannski er það þessvegna sem
hann kemst að þeirri niðurstöðu að verkið sýni „temprun og
spennuminnkun í skáldskap Halldórs“ (103). Því er ég algerlega
ósammála.9 Ut frá skáldsagnaferli Halldórs má að vísu reyna að
túlka Jón Prímus sem einhverskonar framhald af Steinari í Para-
dísarheimt, næstu skáldsögu á undan (1960). Ekki er fráleitt að
líta á þá báða sem menn er fundið hafi sitt draumaland (Jón þá í
Úu), síðan týnt því, en í raun fundið það með því að glata því og
þess vegna uni þeir sáttir við sitt. Paradísarheimt endar í mikilli
lífssátt. „Eg hef fundið sannleikann og það land þar sem hann
býr, áréttaði vegghleðslumaðurinn. Það er að vísu allmikils vert.
En nú skiftir mestu máli að reisa við aftur þennan vallargarð."10
Sagan endar á þessari mynd af Steinari í Hlíðum undir Steinahlíð-
um, þar sem hann stendur í viðgerðum á sínum gamla vallargarði
og hvað er Jón Prímus ef ekki ötull viðgerðarmaður í sinni end-
urheimtu paradís?
En ef við einblínum á að ná slíku samkomulagi við Jón Prím-
us er eins víst að við leyfum okkur að horfa framhjá því að í sög-
unni er ekkert samkomulag um veruleikann í verkinu. Eitt það
fyrsta sem við gerum þegar við komum okkur fyrir í sérheimi
skáldsögu, er að ganga úr skugga um veruleikaviðmið eða veru-
leikalíkingu verksins. Ef um sakamálasögu er að ræða væntum
við þess til dæmis að sérheimurinn einkennist af ýmsum
glæpapælingum sem alla jafna setja ekki mark sitt á hversdag
okkar. Flestir lesendur kannast við margskonar ósjálfrátt sam-
komulag um veruleika í skáldverki. Sérheimur sögunnar getur
ekki síður byggst á því að í honum gerist yfirnáttúrulegir hlutir á
„eðlilegan" hátt. En stundum lendum við í miklum vafa um hvert
9 í grein sem Hallberg skrifar löngu síðar, um sögulok í verkum Laxness, er að
sjá sem hann hafi endurmetið „spennuna" í Kristnihaldinu. Sbr. „Listin að
ljúka sögu. Minnisgreinar um skáldskap Halldórs Laxness" (síðari hluti),
Tímarit Máls og menningar, 2. hefti 1987, bls. 148-152.
10 Halldór Kiljan Laxness: Paradísarheimt, Helgafell, Reykjavík 1960, bls. 300-
301.