Skírnir - 01.04.1993, Page 187
SKÍRNIR
TRÚARHEFÐIR OG HLUTVERK ÞEIRRA
181
ana og siða sem tengjast ákveðnum stofnunum samfélagsins".
Samkvæmt þessu er trúin einstaklingsbundin afstaða en trúar-
brögðin eins konar félagslegt afl eða kerfi. Oljóst er hvað verður
um trúarleg gildi ef haldið er fast við þennan greinarmun. Af
honum virðist hins vegar leiða það, að fallast megi á að trúar-
brögð séu ótæk án þess að það hafi í för með sér að trúin sé ótæk.
Hér er þó enn að mörgu að hyggja.
í fyrsta lagi hlýtur huglæg afstaða fólks til æðri máttarvalda að
birtast að minnsta kosti að einhverju leyti í breytni þess. Trúin
lýtur ekki bara að huglægri afstöðu fólks út af fyrir sig, án sam-
hengis við samfélagið, hún varðar ekki aðeins skoðanir fólks,
heldur og siði þess. Það er einfaldlega ekki hægt að takmarka trú-
arhugtakið við innra líf einstaklingsins óháð þátttöku hans í sam-
félaginu og því er ómögulegt að halda til streitu svo ströngum
greinarmun milli trúarinnar sem hreinnar huglægrar afstöðu og
trúarbragðanna sem bæði hugmynda- og siðakerfis.
í öðru lagi: Hvaðan hafa menn trúarskoðanir sínar? Þeir taka
þær í arf frá umhverfi sínu og menningu, það er að segja frá trúar-
brögðunum. Séu trúarbrögðin ótæk, hlýtur trúin, að því leyti sem
hún tengist trúarbrögðunum og byggir á þeim, jafnframt að vera
ótæk. Þar með flyst spurningin um gildi trúarbragða yfir á trúna
sjálfa og verður að spurningu um gildi trúarinnar. Ljóst má vera
að samkvæmt þessu hefur trúin ekkert gildi nema einhverjar aðr-
ar forsendur komi til. Hverjar eru þær forsendur?
Greinarmunurinn á trú og trúarbrögðum, eins og hann er
gerður hér, tengist öðrum greinarmun og öðru viðfangsefni, en
það er greinarmunurinn á skynsemi og ofbeldi, á gagnrýninni
hugsun og kennivaldi, og viðfangsefnið er spurningin um lífs-
skoðun. Trúin verður að hverri annarri lífsskoðun, sem skynsem-
in á að taka til umfjöllunar, kanna og prófa. Vert er að árétta það
að án tilstyrks skynseminnar verður trúin, samkvæmt þessu sjón-
armiði, ekki annað en órökstudd skoðun. Andstæðan sem hér er
á ferðinni er á milli þess sem kallað er „skynsamleg lífsskoðun"
og hins sem nefnt er „forneskjuleg trúarbrögð“. Eigi að gera
greinarmun á trú og trúarbrögðum, hlýtur trúin að falla í flokk
lífsskoðana og þá verður hún að styðjast við skynsamleg rök því