Skírnir - 01.04.1993, Side 230

224
GARYAHO
SKÍRNIR
merkustu sögurnar í nýlegum latneskum þýðingum og flest helstu fræði-
rit (heimildir hans spanna frá Beda fróða til Percys). Að auki lagði Hol-
land sig fram um að ná tali af öllum fróðustu Islendingunum og fóru
samtölin þá vanalega fram á latínu. Hann varði ófáum klukkustundum í
slík viðtöl en þau voru forsenda þess að hann gæti fjallað um Island sam-
tímans í „Inngangsritgerðinni" af einstöku næmi og þekkingu. Fyrir hina
fjölmörgu lesendur Mackenzies var ritgerðin eina tiltæka heimildin um
þetta efni, að minnsta kosti á ensku.
Itarleg og áreiðanleg umfjöllun Hollands um flókna bragfræði og
kenningasmíð íslendinga, eðli og innihald sagna þeirra, auk vangaveltna
hans um það hvers vegna svo frjósöm bókmenntahefð hafi dafnað í svo
hrjóstrugu landslagi og fölnað síðan skyndilega eftir 1261, eru bæði
fróðlegar og umhugsunarverðar. Að hans mati gerðust Islendingar
„sinnulausir og latir“ eftir að þeir töpuðu langvinnri varnarbaráttu fyrir
sjálfstæði sínu (s. 51). Yfirlit Hollands yfir drungalega kafla í sögu þjóð-
arinnar á næstu öldum er skrifað af mikilli snilld - sumrin líkjast vetrum,
jarðhræringar og eldgos taka sinn toll, í kjölfarið fylgja hungursneyð og
farsóttir auk þess sem sjóræningjar, sínkir danskir kaupmenn og kaþ-
ólskar kreddur leggja sitt af mörkum til að auka þjáningarmyrkur ís-
lenskra miðalda. I niðurlagi lærdómsríks ágrips sem helgað er verkum ís-
lenskra fræðimanna og skálda á sautjándu og átjándu öld, hrósar Hol-
land dönsku krúnunni fyrir að hafa ýtt undir rannsóknir í norrænum
fræðum og þannig hvatt „Islendinga til að fræðiiðkanna. [Þær rannsókn-
ir] hafa borið kærkominn ávöxt í vönduðum útgáfum á nokkrum helstu
verkum sem Islendingar skrifuðu fyrr á öldum“ (s. 68). Þessar vönduðu
útgáfur, auk viðtalana sem hann tók, gerðu Holland kleift að fjalla um
viðfangsefni sitt af því öryggi og með þeirri yfirsýn sem einkenna skrif
hans. Wawn staðhæfir að „Inngangsritgerðin" sé „að öllum líkindum á-
reiðanlegasta og áhrifaríkasta fræðilega umfjöllun sem skrifuð var um ís-
lenskar bókmenntir í Bretlandi á fyrri hluta nítjándu aldar" (s. 3, sjá
einnig s. 35-44).
Lýsingar Mackenzies á þremur leiðangrum hópsins um uppsveitir
voru ekki að öllu leyti byggðar á dagbókum Hollands. Hann talar af
þekkingu bæði um íslenskar steintegundir og um Heklu og hæð hennar
yfir sjávarmáli. Mackenzie styðst við mælingar sem Stanley lánaði hon-
um til samanburðar. Einnig vitnar hann í ritgerð Stanleys um íslenska
hveri og eykur við eigin athugasemdum um virkni þeirra (eða óvirkni).
Þá bera ummæli hans um nýtingu jarðhitans vott um framsýni:
Þessi kofi [nærri Reykholti] var ekki notaður til annars en að þurrka
í föt. Það er með ólíkindum að fólkið hafi ekki fundið einhverja leið
til að hita hýbýli sín með heitu uppsprettunum sem þarna eru sí-
virkar. Maður hefði haldið að hörgull á brenni og erfiðleikarnir við
að útvega eldsmat hefðu fyrir löngu hvatt menn til að nýta þessa