Skírnir - 01.04.1993, Page 286
280
JÓN AXEL HARÐARSON
SKÍRNIR
^14, sem er nf./þf. hvk. af lo. *meg-ohi-l*mjg-hi- „mikill" (sbr. ved. þf.
et. mah-am, ef. et. mah-ás).
nór „skip, bátur“ / naust „bátaskýli“: orðið nór er réttilega rakið til
germ. orðmyndarinnar ''nöwa-z sem borin er saman við lat. navis
„skip“, gr. naiis [rétt naus\ find. náus, fír. nau [rétt náu\ (s.m.); hins veg-
ar er ekkert sagt um orðmyndunarfræðilegt samband þessara orða [find.
náus (upprunalega návus, sbr. RV. V 59,2 þar sem orðið er tvíkvætt) / ef.
nöuás og gr. naús / ef. neós15 (eða neos með dvalarvíxlun) eru beinir af-
komendur ie. «-stofns ''nahi-u-s / ef. ;''nahi-u-oslé; i-stofna beyging lat.
orðsins varð til við ranga túlkun þolfallsmyndarinnar növem; fír. náu
hefur tekið upp beygingu á-stofna; loks hefur «-stofninn verið aukinn
um stofnsérhljóðið -a- (ie. -o-) í germönsku]; ekki er heldur gerð grein
fyrir ie. rót orðmyndanna [sennilega *nahi- „synda“, þ.e. sama rót og
:'snahi- (s.m.) í find. snáti „baðar sig“, fír. snám „sund“ o.s.frv. með s
mohile; hefur því kvenkynsorðið *nahi-u-s upphaflega haft merkinguna
„sú er syndir"]17. - Við orðmyndina naust er gerð sú athugasemd að hér
sé um hljóðskipti að ræða gagnvart orðinu nór. Það er reyndar rangt.
Orðið naust hefur sögulega séð sama hljóðskiptastig og nór; mismunur-
inn í rótaratkvæði þessara orða er þannig til kominn að á undan sérhljóði
varð stofnmyndin *nahiu- (= *nahiu-V) að *nau- (> germ. *nöw[a\-), á
undan samhljóði (= *na(hi)u-C) að *nau-; isl. naust sem upphaflega er
samsett orð með rótinni *stahi- (*sta-) í seinni lið er orðið til úr ie.
nahiu-sthi-o-m „skipa- eða bátastæði“.
ungur „nýlegur, í bernsku, í æsku, ...“: Ásgeir Blöndal er þeirrar
skoðunar að germ. stofnmyndin *junga- (> gotn. juggs (= /jungs/), þ.
jung, (f)ísl. ung(u)r o.s.frv.) sé orðin til úr *jimga- < “'juwunga- < ie. *-
juiqikó- sem hann ber saman við lat. juvencus „unglingur; bolakálfur",
find. yuvaká- „ungur, á æskualdri“; orðmyndina :''iuurikó- telur hann
leidda af ie. *jeu- „ungur“ sem einnig liggi lat. juvenis „ungur, ungling-
ur“, find. yúvan- (s.m.), lith. jáunas og fsl.;'«w«til grundvallar; þá er þess
getið að E. Benveniste hafi talið lo. ungur vera skylt no. ævi og upphaf-
lega haft merkinguna „sem hefur lífsþrótt“, en það er að dómi Ásgeirs
Blöndals vafasamt. - Reyndar hefur skoðun Benvenistes réttilega hlotið
14 Sbr. F.B.J. Kuiper, Act. Or. 20 (1948), bls. 28; R.S.P. Beekes, The Develop-
ment of the Proto-Indo-European Laryngeals in Greek, The Hague - Paris
1969, bls. 153.
15 Um beygingu orðanna gr. naús og find. náus, sjá O. Szemerényi, KZ 73
(1956), bls. 185.
16 Sbr. M. Mayrhofer, Etymologisches Wörterbuch des Altindoarischen, 1. bindi,
Heidelberg 1986-1992, bls. 59.
17 Sbr. Szemerényi, á s. st., bls. 185.
18 MSS 6 (1955), bls. 35-40 = Aufsátze zur Indoiranistik (útg. J. Narten), 2.
bindi, Wiesbaden 1976, bls. 378-383.