Archaeologia Islandica - 01.01.1998, Page 22

Adolf Friðriksson & Orri Vésteinsson
indamaður sem ber höfuð og herðar
yfir aðra. Menntun hans, aðferðir og
ekki síst allur sá tími er hann helgaði
íslenskri staðfræði gerir flesta aðra að
alvörulausum áhugamönnum í saman-
burði. Enda má segja að staðfræðin
hafi fram að þessu einkum verið sér-
grein áhugamanna. Þeir sem komið
höfðu við sögu voru flestir ljóðskáld,
prestar, listamenn eða bændur. Kálund
var hámenntaður sérfræðingur í nor-
rænum fræðum. Fór hann til Islands
og dvaldi þar í tvö ár við staðfræði-
rannsóknir, en samning höfuðrits hans
um sögustaðafræði tók tíu ár. Að vett-
vangsrannsóknum loknum jók hann
við efni úr ýmsum heimildum, flestum
óprentuðum og óaðgengilegum öðrum
en þeim er voru við rannsóknarstofn-
anir í Kaupmannahöfn (Acc 33).
Þannig voru margir mikilsverðir heim-
ildaflokkar loksins dregnir fram í
dagsljósið eftir að hafa legið lítið not-
aðir í dimmum geymslum safna og hjá
Bókmenntafélaginu í Kaupmannahöfn.
Jarðabók Árna Magnússonar og Páls
Vídalín hafði ekki verið gefin út og
sömu sögu var að segja um skýrslur
presta til fornleifanefndar og síðar
Bókmenntafélagsins fyrir fyrirhugað
verk um lýsingu Islands. Stuttu áður
en Fornleifafélagið var stofnað kom út
fyrsta bindið af sögustaðafræði
Kálunds (1877-82) og er það enn þann
dag í dag undirstöðurit í staðfræði Is-
lendingasagna.
Á vegum Fornleifafélagsins urðu
fornleifakönnunarleiðangrar eitt um-
fangsmesta rannsóknarstarf í landinu
fram til heimastjórnarára. Stóð félagið
fyrir fjölmörgum ieiðöngrum, um
Rangárvallasýslu 1883, 1885, 1893,
1899, 1901 og 1906, Árnessýslu
1880,1890,1893,1895,1898,1902,
1904, um Gullbringu- og Kjósarsýslur
1880, 1889, 1907, um Borgarfjarðar-
og Mýrasýslur 1880, 1884, 1885,
1895, 1896, 1903, 1907, um Snæfells-
nes- og Hnappadalssýslur 1881, 1889,
1891, 1896, 1899 og 1907, um Dala-
sýslu 1881, 1889, 1891 og 1895, um
Vestfirði 1882, 1884, 1888, 1898 og
1899, um Húnavatnssýslur 1886,
1894, 1900 og 1905, um Skagafjörð,
Eyjafjörð og Þingeyjarsýslur 1886,
1900 og 1905, um Austfirði 1890, um
Skaftafellssýslur 1883, 1885, 1893, og
1909 og Vestmannaeyjar 1906. Skrán-
ingarmennirnir Sigurður Vigfússon og
Brynjúlfur Jónsson ferðuðust um allt
landið og skrifuðu um athuganir sínar
langar skýrslur sem jafnóðum voru
birtar í Árbók félagsins. Með vett-
vangsvinnu og reglubundinni og
gagnmerkri útgáfu á skráningarskýrsl-
um lögðu þeir félagar grunninn að ís-
lenskri fornleifaskrá.
Skráningarstarf Sigurðar var nær ein-
göngu bundið við minjar sem hann
taldi vera frá landnáms- og söguöld og
tengdust frásögnum Islendingasagna á
einhvern hátt. Hann hafði sérstakan
áhuga á örnefnum og minjum sem
tengdust stofnunum þjóðveldisaldar
og gróf t.a.m. í margar tóftir sem hann
taldi vera hof. Starf Sigurðar byggði á
sögustaðarannsóknum Kálunds og öðr-
um sambærilegum athugunum og má
segja að þegar starfsæfi hans lauk hafi
verið búið að safna upplýsingum um
22