Archaeologia Islandica - 01.01.1998, Page 30

Adolf Friðriksson & Orri Vésteinsson
heldur vaxandi meðal einstaklinga sem
létu sig menningarsögu og umhverfis-
vernd varða. A síðustu árum hafa þró-
ast nokkrar mismunandi greinar
skráningar, s.s. skráning í vísinda-
skyni, minjalýsing og lögbundin forn-
leifaskráning.
Minjaljsing í hreppum og kaupstöðum
I upphafi áttunda áratugarins kom
kippur í fornleifaskráningarmálin. Er
Mývatnssveit var friðuð árið 1974, fól
Náttúruverndarráð Helga Hallgríms-
syni náttúrufræðingi að gera skrá yfir
söguminjar í sveitinni. Helgi vann að
Minjalýsingu Mývatnssveitar á árun-
um 1975-1977. Markar skrá Helga
(1977) tímamót í fornleifaskráningu á
Islandi. Hún byggir á vandaðri heim-
ildakönnun, viðtölum við ábúendur og
vettvangsrannsóknum þar sem kannað-
ur var fjöldi tófta. Fylgdi skýrslunni
minjakort er sýndi fornleifar á hverri
jörð í Skútustaðahreppi. Skýrslan um
minjar í Mývatnssveit var aldrei prent-
uð og ekki varð framhald á skráningar-
starfi af þessu tagi hjá Náttúruverndar-
ráði. Hins vegar gerði Helgi (1982a;
b) sambærilegar kannanir í Austurdal í
Skagafirði fyrir Orkustofnun vegna
fyrirhugaðra virkjunarframkvæmda, á
vesturströnd Eyjafjarðar vegna áætlana
um orkufrekan iðnað og í nágrenni
Húsavíkur. Þetta starf byggðist fyrst
og fremst á náttúruverndarsjónarmið-
um. Framsæknir náttúruverndarmenn
sáu gildi þess að hlúa að öllum menn-
ingarsögulegum minjum ekki síður en
náttúruminjum.
Um svipað leyti og Helgi gerði minja-
lýsingu Mývatnssveitar vann Kristján
Eldjárn (1982) að skráningu minja í
kringum forsetabústaðinn. Er hann
birti „Minjaskrá" yfir sýnilegar minjar
í landi Bessastaða var ljóst hvað fyrir
honum vakti: Vildi hann hvetja yngri
kynslóðir fornleifafræðinga til að hefja
fornleifaskráningu af krafti. I inngangi
að skránni getur hann þess að margar
minjar hafi horfið við jarðræktun og
aðrar framkvæmdir. Ennfremur minnir
hann á að sumum minjum sé ekki
hætta búin en aðrar í yfirvofandi
hættu. Segir hann því minjaskráningu
samkvæmt nýjum viðhorfum mjög
brýna og telur að vænlegast væri að
gera þar um stefnuskrá og vinna eftir
henni. Fróðlegt er að sjá að Kristján
getur horfinna minja, en tók þó á
skrána eingöngu sýnilegar minjar.
Arið 1980 hefst nýr kafli í sögu
skráningarmála, er Guðmundur Olafs-
son deildarstjóri fornleifadeildar Þjóð-
minjasafns hóf opinbera baráttu fyrir
heildarskráningu fornleifa. Hvatti
hann starfssystkin sín til að vinna að
þessu málefni af kappi og kynnti gildi
þess fyrir yfirvöldum og almenningi
(Guðmundur Ólafsson 1983; 1986;
1991a). Voru allnokkur skráningar-
verkefni unnin á næstu árum, á vegum
Þjóðminjasafns, sveitarfélaga eða jafn-
vel erlendra vísindamanna. I fyrstu
voru skráðar minjar á Seltjarnarnesi, í
Reykjavík, Mosfellssveit, Hafnarfirði
og Garðabæ, en hvergi var því starfi
lokið að fullu og eru þær skrár flestar
óútgefnar (Guðmundur Ólafsson og
Helgi Þorláksson 1995). Jafnframt var
30