Archaeologia Islandica - 01.01.1998, Page 35

Fornleifaskráning
ingu í heild en minni gaumur var gef-
inn að stöðum sem haft gætu sérstaka
þýðingu fyrir sögu héraðs eða sveitar.
Með vaxandi umhverfisvernd eftir
1970 varð grundvallarbreyting á af-
stöðu manna til fornleifa. A þeim stöð-
um þar sem ástæða þótti til að vernda
náttúru heilla svæða var nú einnig
hugað að mannvistarleifum og varð-
veislu þeirra sem hluta af umhverfinu,
óháð aldri eða því hversu merkilegar
þær teldust.
Um 1980 voru allnokkrir í hópi
ungra fornleifafræðinga sem höfðu til-
einkað sér hugmyndir náttúruverndar
og höfðu auk þess kynnst því um-
fangsmikla skráningarstarfi sem fram
fór á Norðurlöndum á þessum árum.
Þessari kynslóð var ljóst að skrá þyrfti
upplýsingar um alla staði þar sem
væru fornleifar, algerlega óháð því
hvort einhverjum þættu þær merkileg-
ar eða ekki.
Það skráningarstarf sem unnið var á
níunda áratugnum var því marki
brennt að mest áhersla var lögð á að
safna og geyma upplýsingar um forn-
leifastaði en minni áhugi reyndist á að
kynna slíkar upplýsingar eða dreifa
þeim til almennings. Þessi afstaða
helgaðist af því að menn litu svo á að
fornleifaskráning væri fyrst og fremst
tæki fyrir minjavernd, en minjavernd
var á ábyrgð Þjóðminjasafnsins, og var
hugmyndin þá sú að verndun minja-
staða yrði best tryggð með því að
koma upp ítarlegu gagnasafni um
fornleifar á safninu sem síðan yrði
byggt á við öfluga minjavernd fram-
tíðarinnar. Sennilegt verður að teljast
að menn hafi á þessum árum ennþá
haldið að almenningur hefði lítinn sem
engan áhuga á minjastöðum og því
væri aðeins vert að kynna þá staði sem
merkir gætu talist, og slík kynning
mætti bíða þess að heildaryfirlit væri
fengið. Þannig eimir eftir af gamal-
dags hugmyndum í skráningarkerfi
sem Þjóðminjasafn vann eftir um skeið
þar sem gert var ráð fyrir að skrásetj-
arar flokkuðu fornleifar eftir minja-
gildi, sem þýddi t.d. að stór hluti
minjastaða gat lent í flokki ómerkra
minja þó að kapp hefði verið lagt á að
skrá þá vandlega.
Annað einkenni á fornleifaskráningu
á níunda áratugnum var að þótt kapp-
kostað væri að finna allar leifar á til-
teknu skráningarsvæði takmarkaðist
leitin við rústir sem voru sýnilegar á
yfirborði. Þannig eru t.d. í nýlega út-
kominni fornleifaskrá Reykjavíkur ná-
lega engir minjastaðir skráðir x upp-
byggðum hlutum borgarlandsins, jafn-
vel þó að uppgreftir hafi sýnt að þar
séu miklar mannvistarleifar og fornar
undir götum og húsgrunnum í mið-
bænum. Eftir á að hyggja virðist þetta
furðuleg afstaða en hún mun hafa
helgast annars vegar af langri hefð, þar
sem fornleifaskrásetjarar leituðu að
tóftum um móa og mela og höfðu ekki
önnur tæki en augun til að finna fornar
mannvistarleifar, og hins vegar af því
að minjastaðir voru metnir á svipaðan
hátt og forngripir. Minjastaður sem
hafði verið sléttaður undir tún eða lent
undir byggingu var því álitinn ónýtur
á sama hátt og járnsverð sem var sund-
urbrunnið af ryði eða bátur sem brotn-
35