Archaeologia Islandica - 01.01.1998, Qupperneq 61

Hofstaðir í mývatnssveit - Yfirlit 1991-1997
ýmist voru taldar vera leifar hofa sem
getið er í fornritum eða munnmæli eða
örnefni gáfu tilefni til að ætia að væru
hof eða hörgar. Þannig gerði Sigurður
Vigfússon rannsóknir á hofleifum
t.a.m. á Þyrli í Hvalfirði 1880 og
Lundi í Lundarreykjadal 1884.
Undir lok 19- aldar dró stóra tóftin
að Hofstöðum á ný að sér athygli
fræðimanna. Daniel Bruun (1897) fór
víða um landið 1896 og gerði yfir-
borðsathuganir á Hofstöðum. Skráði
hann stutta lýsingu á „hoftóftinni” og
gerði af henni einfaldan uppdrátt. I
leiðangri um Norðurland á vegum
Fornleifafélagsins árið 1900 kom
Brynjúlfur Jónsson (1901, 12-13) að
Hofstöðum og gerði samskonar athug-
anir. Gat Brynjúlfur þess m.a. að bæj-
arnafnið „Hofstaðir” benti til þess að
hér hafi verið hof og rakti samskonar
sagnir og Kálund hafði skráð aldar-
fjórðungi áður.
Hofstaðalýsing Bruuns kom út árið
1897 í bók sem hann skrifaði um ís-
lenskar fornleifar, Fortidsminder og
Nutidshjem, en þar var m.a. fjallað um
hofminjar. Ari síðar tók Finnur Jóns-
son (1898) textafræðingur rannsóknir
Fornleifafélagsins á hofminjum til
endurskoðunar. Hann gagnrýndi m.a.
Sigurð Vigfússon fyrir að taka allar frá-
sagnir Islendingasagna jafntrúanlegar.
Finnur taldi að greina þyrfti á milli
frásagna um heiðna helgistaði sem
væru áreiðanleg söguleg sannindi og
þeirra sem væru uppspuni. Bæði vildi
hann gera skýrari greinarmun á munn-
mælum skráðum á seinni öldum og
frásögnum Islendingasagna og eins
taldi hann að íslendingasögurnar sjálf-
ar væru misáreiðanlegar. A grunni
textarannsókna sinna flokkaði hann
sagnir um hof eftir trúverðugleika og
sagðist vona að ritgerð sín mætti
gagnast sem leiðarvísir til að finna
raunverulegar hoftóftir. Síðar hófu
Finnur og Bruun (1909, 308-15) sam-
starf og gerðu m.a. úttekt á flestum
meintum hofminjum á landinu. Þeir
töldu varasamt að leggja mikinn trún-
að á munnmæli um hofminjar og
héldu því fram að rækileg rannsókn
með uppgrefti væri helsta aðferðin til
að ganga úr skugga um eðli slíkra
minja. Það varð úr að þeir réðust í
fornleifarannsókn að Hofstöðum 1908
og var það þá stærsti uppgröftur sem
gerður hafði verið á Islandi.
Við upphaf rannsóknarinnar rifu þeir
hesthús sem stóð í norðurenda stóru
tóftarinnar (þar sem Kálund sagði vera
fjárhús) og grófu hana upp alla að inn-
an, og gerðu þar að auki holur og
skurði vestan hennar. Tóftin er ein sú
stærsta sem þekkt er hér á landi, um
45 m löng með lítillega bogadregnum
langveggjum úr torfi. Kom í ljós að
þar sem hesthúsið stóð hafði verið e.k.
afhýsi við norðurendann og því var að-
altóftin tvískipt, í stóra tóft og litla.
Við uppgröftinn fundust fáeinir gripir,
naglar, brýni, skærabrot og vaðsteinar.
Við suðvesturhorn hennar kom í ljós
viðbygging, en við norðvesturhornið
voru líka mannvistarleifar sem þeim
tókst ekki að henda reiður á. Þeir grófu
einnig tvo þverskurði í hringtóftina
sunnan aðaltóftar og uppgötvuðu að
hún var í raun gryfja. Fundu þeir þar
61