Archaeologia Islandica - 01.01.1998, Qupperneq 63

Hofstaðir í mývatnssveit - Yfirlit 1991—1997
ruslagryfja. Niðurstöður Bruuns og
Finns vöktu að vonum mikla athygli,
sérstaklega þar sem fornleifafræðing-
um á Norðurlöndum hafði gengið illa
að finna leifar eftir hof þar og var tóft-
arinnar á Hofstöðum jafnan getið í yf-
irlitsritum um norræna fornleifafræði
og sögu víkingaaldar fram eftir öld-
inni.
Undir miðja öldina kom fram gagn-
rýni á þessa niðurstöðu. Aage Roussell
(1943, 220-221) benti á að hoftóftin
svokallaða væri í raun afar svipuð
venjulegum skála og að áhöldin sem
fundust væru fremur hversdagsleg am-
boð. Það væri því vafamál hvort um
minjar um heiðið helgihald væri að
ræða. Arið 1939 gróf Jouko Voionmaa
(1943) á ný í hoftóftina á Lundi sem
Sigurður Vigfússon hafið grafið út
1884 og komst að þeirri niðurstöðu að
tóftin væri leifar af fornum bæ, en ekki
hofi. Enn síðar var sýnt fram á að þetta
hús hefði verið fjós en ekki híbýli
manna (Kristján Eldjárn 1965,107).
Gagnrýni af þessu tagi fékk byr undir
báða vængi og tók Olaf Olsen (1966)
hana upp í doktorsriti sínu Hprg, hov
og kirke. Olsen tók til endurskoðunar
allar heimildir, fornleifafræðilegar og
ritaðar, um heiðið helgihald norrænna
manna. Hann vísaði á bug tilgátum
fræðimanna um hofminjar hér og þar
um landið, en taldi helst að finna
mætti vísbendingar um helgihald til
forna á Hofstöðum í Mývatnssveit. Ol-
sen taldi hoftóftina vera leifar af afar
stórum bæ frá fornöld. Hann lagði til
að helgiathafnir hefðu farið fram á
stórbýlum á borð við hina fornu Hof-
staði, fremur en í sérstökum þar til
gerðum húsum. Holan sunnan við
tóftina gat hafa verið soðhola, enda
varð sú túlkun Finns og Bruuns að
teljast ólíkleg að menn hefðu grafið
stóra holu til þess eins að fylla hana
með rusli. Holan er um 6 -7 m í þver-
mál og því óhugsandi að hún hafi verið
notuð við venjulega matseld, en Olsen
sýndist að hún gæti hafa verið heppi-
leg sem seyðir fyrir stórar samkomur.
Olsen gróf í holuna árið 1965 og
hreinsaði upp úr könnunarskurði Bru-
uns og Finns. Fann hann ösku, dýra-
bein og eldsprungna steina og taldi
sýnt að holan hefði verið soðhola. Hafa
efasemdir Roussells og niðurstöður Ol-
sens haft víðtæk áhrif á skoðanir fræði-
manna (sjá Adolf Friðriksson & Orri
Vésteinsson 1997).
Njjar rannsóknir
Um minjarnar á Hofstöðum hefur víða
verið fjallað í fræðiritum um íslenska
og norræna menningu og sögu á síð-
ustu árum og áratugum. Staða Hof-
staðaminja í íslenskri fornleifafræði er
sérstök, því að rannsóknarsaga þeirra
er um leið saga rannsóknarhefðarinnar
í íslenskri fornleifafræði. Fræðimenn
hverfa frá rómantískum hugmyndum
um fortíðina, leggja til hliðar munn-
mæli og sögur, en leitast heldur við að
byggja túlkun sína á aldri og fyrra
hlutverki mannvistarleifa fyrst og
fremst á því sem fram kemur við upp-
gröft.
Athyglisvert er að öll sú umræða
sem átt hefur sér stað um Hofstaði
63