Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.09.2009, Qupperneq 36

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 4. tbl. 85. árg. 200932
Umhverfisþættir skipta líka miklu máli við að hvetja til
dægrastyttingar. Huga þarf að því að umhverfið sé jákvætt og
stuðli að virkni og þar skipta viðhorf umönnunaraðila meginmáli
og að þeir hafi getu til að hafa áhrif á slíka þætti (Messecar,
2000). Þá er mikilvægt að hafa í huga að einstaklingar, sem eru
andlega veikir, þola illa skipulagsleysi og kröfur umfram getu
en bregðast best við ró og kyrrð, skýrum boðskiptum og fastri
reglu í öllum hlutum (Ebersole og Hess, 2001).
Rannsóknarspurningar, sem leitast var við að svara í
rannsókninni, voru því eftirfarandi:
1. Hversu stór hluti skjólstæðinga hjúkrunarheimila er virkur í
daglegum athöfnum? Er um að ræða mun eftir a) aldri, b)
kyni, c) fyrri búsetu, d) ADL-kvarða, e) vitrænum kvarða og
f) RUG-III-flokkun?
2. Hversu mikill er meðaltími í virkum athöfnum hjá
skjólstæðingum hjúkrunarheimila? Er um að ræða mun eftir
a) aldri, b) kyni, c) fyrri búsetu, d) ADL-kvarða, e) vitrænum
kvarða og f) RUG-III-flokkun?
3. Hverjar eru eftirlætisvistarverur skjólstæðinga hjúkrunar-
heimila til virkni? Er um að ræða mun eftir a) aldri, b) kyni, c)
fyrri búsetu, d) ADL-kvarða, e) vitrænum kvarða og f) RUG-
III-flokkun?
4. Hverjar eru þær tómstundir sem íbúinn helst kýs? Er um
að ræða mun eftir a) aldri, b) kyni, c) fyrri búsetu, d) ADL-
kvarða, e) vitrænum kvarða og f) RUG-III-flokkun?
AÐFERÐ
Framkvæmd
Gögnin í þessari þversniðsrannsókn voru unnin upp úr gagna-
safni um heilsufar og hjúkrunarþörf íbúa á öldrunarstofnunum.
Það gagnasafn byggist á RAI-mati. RAI stendur fyrir „Resident
Assessment Instrument“ og á íslensku hefur það verið nefnt
„Raunverulegur aðbúnaður íbúa“. Leyfi fyrir rannsókninni var fengið
hjá RAI-stýrinefnd, Persónuvernd og Vísindasiðanefnd. Unnið var
með ópersónugreinanleg gögn sem fengin voru úr lokuðum RAI-
gagnagrunni sem hýstur er af verkfræðistofunni Stika.
Þýði og úrtak
Þýðið var allir sem voru á hjúkrunarheimilum á landinu
haustið 2004. Þá voru á landinu öllu leyfð 2346 hjúkrunarrými
(Ríkisendurskoðun, 2005). Úrtakið er allir heimilismenn sem
voru metnir með RAI-matstækinu 1. september – 26. október
2004 (þ.e. hefðbundið RAI-mat) á hjúkrunarheimilum á öllu
landinu að undanskildum þeim sem voru yngri en 67 ára. Alls
var það RAI-mat frá 1825 einstaklingum. Ef gert er ráð fyrir því
að öll hjúkrunarrými á landinu hafi verið nýtt er úrtakið 82,5%
þýðisins. Úrtakið var því 1825 manns og af þeim voru 67%
(1222) konur og 33% (603) karlar. Aldur var skoðaður með því
að skipta hópnum í 5 ára aldursbil. Flestir eru á aldursbilinu
82-91 árs eða 52,4%.
Matstækið
Sjálft matstækið heitir „Minimum Data Set 2.0“, skammstafað
MDS. Á íslensku hefur það verið nefnt „Gagnasafn um heilsufar
og hjúkrunarþarfir íbúa á öldrunarstofnunum“ en hérlendis
er oftast vísað til þess sem RAI-matstækisins og verður það
gert hér. RAI-matstækið er hluti af stærra matstæki „Resident
Assessment Instrument“ sem hefur verið nefnt Raunverulegur
aðbúnaður íbúa (RAI) (Anna Birna Jensdóttir o.fl., 1998; Morris
o.fl., 1997).
RAI-mat er gert á öllum hjúkrunarheimilum á Íslandi samkvæmt
reglugerð frá heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytinu frá 1995
(Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytið, 1995). Áreiðanleiki
og réttmæti RAI-matstækisins hefur verið margstaðfest með
áralangri þróunarvinnu ýmissa fagaðila í Bandaríkjunum og
með áreiðanleikaprófum víðs vegar um Bandaríkin (Hawes
o.fl., 1995; Morris o.fl., 1990). Áreiðanleiki var mældur hér á
landi og niðurstaðan var sú að nánast öll atriði matstæksins,
sem á annað borð var hægt að reikna áreiðanleika fyrir, höfðu
viðunandi áreiðanleika, þ.e. yfir 0,4 samkvæmt kappastuðli
eða 95% atriða. Matstækið var þýtt og bakþýtt og yfirfarið
af upphaflegum höfundum í Bandaríkjunum (Anna Birna
Jensdóttir o.fl., 1995; Anna Birna Jensdóttir o.fl., 1998;
Sgadari, o.fl., 1997). Rannsókn Mor o.fl. (1995) sýndi að
MDS-matstækið fyrir hjúkrunarheimili er bæði áreiðanlegt og
réttmætt til að meta þátttöku heimilismanna á hjúkrunarheimili
í félagslífi og dægrastyttingu.
Sjálft RAI-matstækið tekur til um 400 atriða sem skiptast niður
í 20 flokka. Markmið upplýsingasöfnunarinnar er að meta
færni, óskir og þarfir aldraða og ná heildarmynd af getu þeirra.
Upplýsinga er aflað úr mörgum áttum, þ.e. frá íbúanum, með
því að ræða við hann og fylgjast með honum, aðstandendum
hans, með því að fara yfir sjúkraskrá íbúans og ræða við annað
heilbrigðisstarfsfólk sem annast hann. Hjúkrunarfræðingar, sem
setið hafa 8 tíma námskeið um notkun matstækisins, eru ábyrgir
fyrir matinu en njóta aðstoðar annarra fagstétta eftir því sem við
á (Anna Birna Jensdóttir o.fl., 1998; Morris o.fl., 1997).
Háðar breytur
Eins og rannsóknarspurningar gefa til kynna snertir þessi
rannsókn þær breytur RAI-gagnasafnsins sem tengjast virkni.
Annars vegar er virkni í daglegum athöfnum. Þar er spurt hvort
viðkomandi sé virkur í daglegum athöfnum á heimilinu, t.d. eignist
vini/viðhaldi vinskap, sé þátttakandi í hópstarfi, sýni jákvæð
viðbrögð við nýjungum, aðstoði við guðsþjónustur. Svarið er
annaðhvort já eða nei (Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytið
(HTR), 2000; Morris o.fl., 1997). Hins vegar er meðaltími í
virkum athöfnum sem segir til um hve lengi íbúinn var virkur
af þeim tíma sem hann hefur til umráða. Þetta er sá tími sem
varið er í sjálfstæðar athafnir, svo sem vökva blóm, lesa, skrifa
bréf, félagsleg samskipti við fjölskyldu, íbúa og starfsfólk eða
sjálfboðaliða, eða hvort íbúinn var einn eða í félagsstarfi með
öðrum. Viðmiðin varðandi meðaltíma í virkum athöfnum eru:
mikill (meira en 2/3 af tímanum), þó nokkur (1/3-2/3 af tímanum),
lítill (minna en 1/3 af tímanum) og enginn (HTR, 2000; Morris
o.fl., 1997). Athugað var hverjar væru eftirlætisvistarverur
skjólstæðinga hjúkrunarheimila til virkni. Í þessum lið í RAI-
gagnasafninu á að merkja við á alla staði þar sem íbúinn vill
helst vera þegar hann tekur sér eitthvað fyrir hendur. Gefnir eru
eftirfarandi svarmöguleikar: a) eigið herbergi, b) dagstofa, c)